Doğuş Pertez
Admin
Elektronik Fon Transfer Sistemi (EFT) Nedir?
Nedir?
EFT Sistemi bir bankadan diğerine Türk Lirası cinsinden ödeme gönderilmesini sağlayan elektronik ödeme sistemidir. EMKT Sistemi ise bir bankadan diğerine devlet tahvili ve hazine bonosu gibi menkul kıymetlerin aktarılmasını sağlayan sistemdir. Her iki sistem de gerçek zamanlı olarak çalışır, yani işlemler anında yapılır.
Sistemler sadece TL cinsinden ödemeler ile menkul kıymetlerin aktarılmasını ve hesapların mutabakatını (kesinleştirilmesini) sağlamakla kalmaz; çeşitli raporların alınmasına ve ihale teklifi, genel duyuru gibi haber nitelikli mesajların kullanılmasına da olanak verir.
EFT ve EMKT sistemleri birbirleriyle tümleşik olarak çalıştıklarından ve ortak bir arayüz üzerinden erişildiklerinden genellikle tek sistem olarak EFT-EMKT Sistemi olarak adlandırılırlar.
Neden gerekli ve önemli?
TCMB, bu tür sistemlerin ülke ekonomileri üzerindeki olumlu etkilerini göz önüne alarak bankacılık sektörü için gerekli gördüğü EFT Sistemini gerçekleştirmiştir.
Bir ülkede sağlıklı, güvenli, risksiz ve süratli çalışan bir ödeme sistemi yalnızca genel anlamda ülke ekonomisi, mali sistem ve para politikası yönünden değil; aynı zamanda ekonomik dünyanın içerisinde yer alan kuruluşlar ve bireyler için de önem taşımaktadır.
Ödeme sistemlerinde oluşabilecek herhangi bir tıkanıklık zincirleme olarak, bankaları, üretim sektörünü, bireyleri ve sonuçta ülke ekonomisinin çalışmasını etkileyebilir. Dolayısıyla, normal koşullarda varlığı hissedilemeyen bu altyapı, ülkemiz için stratejik öneme sahiptir.
Eğer bu sistem olmasaydı, EFT Sisteminde bir günde dolaşan milyarlarca Türk Lirası ya fiziksel olarak dolaşacak ya da bankalar arasındaki havale talimatları yoluyla hesaplara en az bir gün süreli bekleme ile geçebilecekti. Oysa EFT Sistemi sayesinde bankalar ile banka müşterileri hesaplarındaki parayı ve para hareketlerini anlık olarak izleyebilmekte, böylece yatırımlarına süratle yön verebilmektedirler.
Ülkemizde gurur duyabileceğimiz bir uygulama, diğer bir çok ülkeden farklı olarak EFT Sisteminin düşük tutarlı müşteri işlemlerini de içerecek şekilde geniş bir kullanıma ulaşmış olması ve özellikle telefon ve internet bankacılığı işlemlerinde bir çok bankamızın müşterilerine ücretsiz EFT yapma imkanı sağlamasıdır.
Bugün, EFT Sisteminin sayesinde kuruluşlar ve bireyler, bankalarının kendilerine sunduğu telefon bankacılığı ve internet bankacılığı hizmetlerini kullanarak, diğer şahıslara yönelik ödemelerini, kredi kartı borçlarını, telefon, doğalgaz, elektrik, su, yakıt, okul taksidi gibi bir çok türdeki ödemelerini günü geldiğinde, anında ve herhangi bir ücret ya da komisyon ödemeksizin gerçekleştirebilmektedirler.
Ne zaman kuruldu?
EFT Sistemi, kendi alanında dünyadaki erken örneklerden biri olarak 1 Nisan 1992’den beri işlemektedir. Teknolojideki gelişmeler ve artan gereksinimler nedeniyle sistem yeni özelliklerle geliştirilmiş ve ikinci kuşak EFT sistemi (EFT-II) 24 Nisan 2000’de devreye alınmıştır.
EFT-II sistemiyle birlikte çalışan ve bu sayede menkul kıymetlerin ödeme karşılığında teslim edilerek el değiştirmesine olanak sağlayan EMKT sistemi ise, türünün dünyadaki sayılı örneklerinden biri olarak 30 Ekim 2000’de hizmet vermeye başlamıştır.
Nasıl çalışır?
Kurumlar ve bireyler bir bankadan diğerine ödeme göndermek istediklerinde EFT Sistemini kullanırlar.
Diyelim ki, siz hesabınızın bulunduğu A Bankasına giderek, B Bankasında hesabı olan bir şahsa ödeme göndermek istiyorsunuz (Bkz. Şekil, Adım 1).
A Bankası, işlemi gerçekleştirmek için EFT Sistemine gönderici ve alıcı bilgileri, ödeme tutarı gibi gerekli bilgileri içeren bir ödeme mesajı yollar (Adım 2).
EFT Sistemi gelen mesajı anında işleme koyar. A Bankasının EFT hesabında yeterli bakiye varsa, ödeme tutarı birkaç saniyede A Bankasından B Bankasına aktarılır (Adım 3). Gönderen bankanın EFT Sistemindeki hesap bakiyesi bu ödeme için yeterli değilse, ödeme mesajı bekleme kuyruğuna konur.
B Bankası gelen ödemeyi alıcının hesabına kaydeder (Adım 4). EFT Sisteminde işlemler çok hızlı gerçekleşmekle birlikte, bazen A ve B Bankalarının bu havaleyle ilgili yaptığı işlemlere ve dahili uygulamalara bağlı olarak müşterilere yansıyan gecikmeler olabilmektedir.
Sistem bir alacaklandırma sistemidir. Başka bir deyişle, bir banka EFT sistemini kullanarak başka bir bankanın hesabına para yollayabilir, ancak başka bankanın hesabından kendi hesabına para çekemez.
Sistemde mutabakatı yapılmış (hesabı kesinleştirilmiş) mesajı iptal etmek mümkün değildir. Herhangi bir işlem hatası yapılması durumunda, A ve B Bankalarının karşılıklı anlaşması gerekir.
Ne zaman çalışır?
EFT-EMKT Sistemi, resmi tatil günleri dışında hafta içi her gün 8.00 - 17.30 saatleri arasında çalışır. Yarım işgünlerinde sistem saat 13.00’te kapanır.
Sistemlerde bulunan “aşamalı gün sonu” olanağı sayesinde çeşitli işlemlerin işgünü boyunca farklı saatlerde sona erdirilmesi mümkündür. Aşamalı gün sonuna ilişkin düzenlemeler TCMB tarafından yapılır.
Kullanım ücreti ne kadar?
Merkez Bankasının, TL ödemeleri ve menkul kıymet işlemleri için EFT-EMKT Sisteminin katılımcısı olan bankalardan aldığı ücretler oldukça düşüktür. Tutarı 6.000 TL’den az olan ödemeler için alınan ücret 15 Kr (en düşük ücret), tutarı 544.000 TL ve üzerinde olan ödemeler için 13,60 TL’dir (en yüksek ücret). Tutarı bu iki değer arasında kalan ödemelerden alınacak ücret tutara bağlı olarak hesaplanır. Ödemelerle ilgili haber nitelikli mesajlardan en düşük mesaj ücreti (15 Kr) alınır. (2009 yılı ücret tarifesine göre)
Öte yandan, sistem katılımcısı olan bankalar, özellikle nakit hareketlerine ilişkin masraf ve risklerini de göz önüne alarak müşterilerine farklı ücret tarifeleri uygulayabilmektedir.
Sorumlusu kim?
EFT-EMKT Sisteminin sahibi olan TCMB aynı zamanda sistemlerin işletimini de yapmaktadır. TCMB, kendisine 25.4.2001 tarih, 4651 sayılı kanun ile değişen 1211 sayılı TCMB Kanununun verdiği yetkiyle ödeme sistemlerinin kullanımını yaygınlaştırmak, sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, sistemlerin güvenilirlik ve etkinliklerini artırmak ve sistemleri gereksinimler doğrultusunda geliştirmek amacıyla bu konudaki her alanda çalışmalarını sürdürmektedir. Bu çerçevede, EFT-EMKT Sisteminin uluslararası ödemelerin mutabakatlarıyla ilgili üst kuruluş olan BIS tarafından saptanmış bulunan Temel İlkeler ile uyumlu olması için de çalışmalar yürütmektedir.
Kimler üye olabilir?
Sisteme, Bankacılık Kanunu uyarınca Türkiye'de faaliyette bulunan bankalar katılabilirler.
Sisteme katılmak isteyen kuruluşların:
· Sisteme katılmak için TCMB'ye, gerekli donanım ve yazılımları edinmek için TBB'ye yazılı olarak başvurması,
· EFT-EMKT Sistemi Katılımcı Taahhütnamesini imzalaması,
· TCMB nezdinde hesabının bulunması,
· Kullanacağı donanımın İşletim Birimi tarafından onaylanmış olması,
· Sisteme katılabilmek için gerekli altyapıyı tamamlamış olması,
· TCMB tarafından belirlenen test takvimi ile katılım tarihine uyması ve testlerde başarılı olması
gerekmektedir.
Bankaların EFT-EMKT Sistemine erişimlerinde arayüz görevini yönlendirici özel bir sistem yerine getirir. EFT-EMKT Sistemi yönlendirici sisteme doğrudan bağlıdırlar. Katılımcı bankalar ise yönlendirici sisteme özel iletişim ağı üzerinden bağlıdırlar. Böylece katılımcılar tek bir bağlantı bilgisayarı ve hattı kullanarak EFT-EMKT Sistemine erişirler.
Ocak 2009 itibarıyla sistemlerin üye sayısı TCMB dahil 48’dir.
Diğer ödeme araçları nelerdir?
EFT Sistemi TL cinsinden ödemeler için kullanılır. Para dışında başka ödeme araçları da vardır: Çekler ve kredi kartları gibi. Bu ödeme araçları için de yurdumuzda ödeme sistemleri bulunmaktadır. Örneğin bankalar arasında çek takasına olanak sağlayan takas odaları sistemi ile BKM (Bankalararası Kart Merkezi) tarafından yürütülen kredi kartı ödemeleri sistemi de birer ödeme sistemidir.
İşlem hacmi (sistem üzerinde hareket eden para miktarı) göz önüne alındığında, EFT sisteminin yurdumuzun önde gelen ödeme sistemi olduğu anlaşılır. Ödeme sistemlerinde gerçekleşen yıllık ödeme adet ve tutarları aşağıda örneklenmiştir.
EFT Sistemi bir bankadan diğerine Türk Lirası cinsinden ödeme gönderilmesini sağlayan elektronik ödeme sistemidir. EMKT Sistemi ise bir bankadan diğerine devlet tahvili ve hazine bonosu gibi menkul kıymetlerin aktarılmasını sağlayan sistemdir. Her iki sistem de gerçek zamanlı olarak çalışır, yani işlemler anında yapılır.
Sistemler sadece TL cinsinden ödemeler ile menkul kıymetlerin aktarılmasını ve hesapların mutabakatını (kesinleştirilmesini) sağlamakla kalmaz; çeşitli raporların alınmasına ve ihale teklifi, genel duyuru gibi haber nitelikli mesajların kullanılmasına da olanak verir.
EFT ve EMKT sistemleri birbirleriyle tümleşik olarak çalıştıklarından ve ortak bir arayüz üzerinden erişildiklerinden genellikle tek sistem olarak EFT-EMKT Sistemi olarak adlandırılırlar.
Neden gerekli ve önemli?
TCMB, bu tür sistemlerin ülke ekonomileri üzerindeki olumlu etkilerini göz önüne alarak bankacılık sektörü için gerekli gördüğü EFT Sistemini gerçekleştirmiştir.
Bir ülkede sağlıklı, güvenli, risksiz ve süratli çalışan bir ödeme sistemi yalnızca genel anlamda ülke ekonomisi, mali sistem ve para politikası yönünden değil; aynı zamanda ekonomik dünyanın içerisinde yer alan kuruluşlar ve bireyler için de önem taşımaktadır.
Ödeme sistemlerinde oluşabilecek herhangi bir tıkanıklık zincirleme olarak, bankaları, üretim sektörünü, bireyleri ve sonuçta ülke ekonomisinin çalışmasını etkileyebilir. Dolayısıyla, normal koşullarda varlığı hissedilemeyen bu altyapı, ülkemiz için stratejik öneme sahiptir.
Eğer bu sistem olmasaydı, EFT Sisteminde bir günde dolaşan milyarlarca Türk Lirası ya fiziksel olarak dolaşacak ya da bankalar arasındaki havale talimatları yoluyla hesaplara en az bir gün süreli bekleme ile geçebilecekti. Oysa EFT Sistemi sayesinde bankalar ile banka müşterileri hesaplarındaki parayı ve para hareketlerini anlık olarak izleyebilmekte, böylece yatırımlarına süratle yön verebilmektedirler.
Ülkemizde gurur duyabileceğimiz bir uygulama, diğer bir çok ülkeden farklı olarak EFT Sisteminin düşük tutarlı müşteri işlemlerini de içerecek şekilde geniş bir kullanıma ulaşmış olması ve özellikle telefon ve internet bankacılığı işlemlerinde bir çok bankamızın müşterilerine ücretsiz EFT yapma imkanı sağlamasıdır.
Bugün, EFT Sisteminin sayesinde kuruluşlar ve bireyler, bankalarının kendilerine sunduğu telefon bankacılığı ve internet bankacılığı hizmetlerini kullanarak, diğer şahıslara yönelik ödemelerini, kredi kartı borçlarını, telefon, doğalgaz, elektrik, su, yakıt, okul taksidi gibi bir çok türdeki ödemelerini günü geldiğinde, anında ve herhangi bir ücret ya da komisyon ödemeksizin gerçekleştirebilmektedirler.
Ne zaman kuruldu?
EFT Sistemi, kendi alanında dünyadaki erken örneklerden biri olarak 1 Nisan 1992’den beri işlemektedir. Teknolojideki gelişmeler ve artan gereksinimler nedeniyle sistem yeni özelliklerle geliştirilmiş ve ikinci kuşak EFT sistemi (EFT-II) 24 Nisan 2000’de devreye alınmıştır.
EFT-II sistemiyle birlikte çalışan ve bu sayede menkul kıymetlerin ödeme karşılığında teslim edilerek el değiştirmesine olanak sağlayan EMKT sistemi ise, türünün dünyadaki sayılı örneklerinden biri olarak 30 Ekim 2000’de hizmet vermeye başlamıştır.
Nasıl çalışır?
Kurumlar ve bireyler bir bankadan diğerine ödeme göndermek istediklerinde EFT Sistemini kullanırlar.
Diyelim ki, siz hesabınızın bulunduğu A Bankasına giderek, B Bankasında hesabı olan bir şahsa ödeme göndermek istiyorsunuz (Bkz. Şekil, Adım 1).
A Bankası, işlemi gerçekleştirmek için EFT Sistemine gönderici ve alıcı bilgileri, ödeme tutarı gibi gerekli bilgileri içeren bir ödeme mesajı yollar (Adım 2).
EFT Sistemi gelen mesajı anında işleme koyar. A Bankasının EFT hesabında yeterli bakiye varsa, ödeme tutarı birkaç saniyede A Bankasından B Bankasına aktarılır (Adım 3). Gönderen bankanın EFT Sistemindeki hesap bakiyesi bu ödeme için yeterli değilse, ödeme mesajı bekleme kuyruğuna konur.
B Bankası gelen ödemeyi alıcının hesabına kaydeder (Adım 4). EFT Sisteminde işlemler çok hızlı gerçekleşmekle birlikte, bazen A ve B Bankalarının bu havaleyle ilgili yaptığı işlemlere ve dahili uygulamalara bağlı olarak müşterilere yansıyan gecikmeler olabilmektedir.
Sistem bir alacaklandırma sistemidir. Başka bir deyişle, bir banka EFT sistemini kullanarak başka bir bankanın hesabına para yollayabilir, ancak başka bankanın hesabından kendi hesabına para çekemez.
Sistemde mutabakatı yapılmış (hesabı kesinleştirilmiş) mesajı iptal etmek mümkün değildir. Herhangi bir işlem hatası yapılması durumunda, A ve B Bankalarının karşılıklı anlaşması gerekir.
Ne zaman çalışır?
EFT-EMKT Sistemi, resmi tatil günleri dışında hafta içi her gün 8.00 - 17.30 saatleri arasında çalışır. Yarım işgünlerinde sistem saat 13.00’te kapanır.
Sistemlerde bulunan “aşamalı gün sonu” olanağı sayesinde çeşitli işlemlerin işgünü boyunca farklı saatlerde sona erdirilmesi mümkündür. Aşamalı gün sonuna ilişkin düzenlemeler TCMB tarafından yapılır.
Kullanım ücreti ne kadar?
Merkez Bankasının, TL ödemeleri ve menkul kıymet işlemleri için EFT-EMKT Sisteminin katılımcısı olan bankalardan aldığı ücretler oldukça düşüktür. Tutarı 6.000 TL’den az olan ödemeler için alınan ücret 15 Kr (en düşük ücret), tutarı 544.000 TL ve üzerinde olan ödemeler için 13,60 TL’dir (en yüksek ücret). Tutarı bu iki değer arasında kalan ödemelerden alınacak ücret tutara bağlı olarak hesaplanır. Ödemelerle ilgili haber nitelikli mesajlardan en düşük mesaj ücreti (15 Kr) alınır. (2009 yılı ücret tarifesine göre)
Öte yandan, sistem katılımcısı olan bankalar, özellikle nakit hareketlerine ilişkin masraf ve risklerini de göz önüne alarak müşterilerine farklı ücret tarifeleri uygulayabilmektedir.
Sorumlusu kim?
EFT-EMKT Sisteminin sahibi olan TCMB aynı zamanda sistemlerin işletimini de yapmaktadır. TCMB, kendisine 25.4.2001 tarih, 4651 sayılı kanun ile değişen 1211 sayılı TCMB Kanununun verdiği yetkiyle ödeme sistemlerinin kullanımını yaygınlaştırmak, sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, sistemlerin güvenilirlik ve etkinliklerini artırmak ve sistemleri gereksinimler doğrultusunda geliştirmek amacıyla bu konudaki her alanda çalışmalarını sürdürmektedir. Bu çerçevede, EFT-EMKT Sisteminin uluslararası ödemelerin mutabakatlarıyla ilgili üst kuruluş olan BIS tarafından saptanmış bulunan Temel İlkeler ile uyumlu olması için de çalışmalar yürütmektedir.
Kimler üye olabilir?
Sisteme, Bankacılık Kanunu uyarınca Türkiye'de faaliyette bulunan bankalar katılabilirler.
Sisteme katılmak isteyen kuruluşların:
· Sisteme katılmak için TCMB'ye, gerekli donanım ve yazılımları edinmek için TBB'ye yazılı olarak başvurması,
· EFT-EMKT Sistemi Katılımcı Taahhütnamesini imzalaması,
· TCMB nezdinde hesabının bulunması,
· Kullanacağı donanımın İşletim Birimi tarafından onaylanmış olması,
· Sisteme katılabilmek için gerekli altyapıyı tamamlamış olması,
· TCMB tarafından belirlenen test takvimi ile katılım tarihine uyması ve testlerde başarılı olması
gerekmektedir.
Bankaların EFT-EMKT Sistemine erişimlerinde arayüz görevini yönlendirici özel bir sistem yerine getirir. EFT-EMKT Sistemi yönlendirici sisteme doğrudan bağlıdırlar. Katılımcı bankalar ise yönlendirici sisteme özel iletişim ağı üzerinden bağlıdırlar. Böylece katılımcılar tek bir bağlantı bilgisayarı ve hattı kullanarak EFT-EMKT Sistemine erişirler.
Ocak 2009 itibarıyla sistemlerin üye sayısı TCMB dahil 48’dir.
Diğer ödeme araçları nelerdir?
EFT Sistemi TL cinsinden ödemeler için kullanılır. Para dışında başka ödeme araçları da vardır: Çekler ve kredi kartları gibi. Bu ödeme araçları için de yurdumuzda ödeme sistemleri bulunmaktadır. Örneğin bankalar arasında çek takasına olanak sağlayan takas odaları sistemi ile BKM (Bankalararası Kart Merkezi) tarafından yürütülen kredi kartı ödemeleri sistemi de birer ödeme sistemidir.
İşlem hacmi (sistem üzerinde hareket eden para miktarı) göz önüne alındığında, EFT sisteminin yurdumuzun önde gelen ödeme sistemi olduğu anlaşılır. Ödeme sistemlerinde gerçekleşen yıllık ödeme adet ve tutarları aşağıda örneklenmiştir.
