x-scarface
Üye
Moğol imparatorluğu
Moğol İmparatorluğu’nun Kurulduğu Yer ve Zaman
Moğolların anayurdu Kadırgan Dağlarının batısı ile Onan Kerulen ırmakları arasıdır. Moğollar, Asya’nın avcılık, toplayıcılık ve yağmacılıkla geçinen ilkel kültürlü orman kavmidir. Milâttan önceki asırlarda Türklerle çok sıkı bir temasa geçmiş ve Türklerin idaresinde uzun zaman kaldıkları için, onlardan pek çok unsurlar alarak gelişmişlerdir.
Moğolların tarih sahnesine çıkışları sırasında (X.XII. yüzyıl), Moğolistan ve civarında yaşayıp birbirleriyle amansız bir mücadeleye girişen kavimler bulunuyordu. Bunlar, t rt iş ve Orhon nehirleri arasında ve Altay Dağlarının kuzeyinde olmak üzere en batıda Naymanlar, onların doğusunda Orhon civarında Kereyitler, onların kuzeyinde Merkitler, onların batısında Oyratlar ve Tatarlardı.
Moğol İmparatorluğu’nun (Cengiz İmparatorluğu) Kuruluşu
Boylar arasında devam eden savaşlar sırasında Yesugey Ba’atur, Merkiüerden evli bir kadını kaçırarak onunla evlenmişti (Cengiz’in anası). Merkitler, on yıl sonra Ye-sugey’i zehirleyerek öldürmüşlerdir (1164).
Hö’elün hatun, çok büyük güçlüklerle çocuklarını büyütmeye gayret etmiştir. Dokuz yaşında yetim kalan ve rakipleri tarafından ortadan kaldırılmak istenen Temuçin mevzi savaşlarda başarı kazanarak, 1196da sınır boylan tarafından Cengiz unvanı verilerek Han seçilmiştir. Rakipleri olan Kereyitlerden Ong-Han ve Caricatlardan Camuka’yı (Camuha) ortadan kaldırarak bütün boylan birleştirmiş ve Onan Nehri kenarında toplanan büyük kurultayda. Büyük Han ilân edilmiştir. Bundan sonra devletin işlerini tanzim eden Casaklan (Yasa-Kanun) Kurultaydan geçirerek uygulamaya başlamıştır.
Cengiz, kısa sürede Nayman, Oyrat ve Kırgızlan yenmiş(1206); Kuzey Çin’deki Hitay ve Tanguları da yenerek (1211) başkentleri Pekin’i almıştır.
Doğu Türkistan’daki Uygurlar (1209), Yedi su bölgesindeki Kartuklar (1211) onu tanımışlardır. Bundan sonra dünyanın büyük kısmını içine alan, Asya ve Avrupa’yı ilgilendiren ve “Tarih boyunca, günümüze kadar kurulan devletlerin en genişi ve en büyüğü olan Moğol İmparatorluğu” dünyaya yeni bir düzen vermeye başlamıştır.
Türk boylarının büyük bir kısmını itaati altına alan Cengiz, Türk-tslâm dünyasına yönelerek önce Harzemşahlar Devleti’ni ortadan kaldırıp Buhara veSemer-kant’ı aldı (1222). Batı Türkistan’a yönelerek Fergana’yı ve bütün Maveraünne-hir’i istilâ etti. Cengiz’in komutanlarından Cebe ve Subutay ile oğullan Cuci, Ögetay, Çağatay ve Toluy’un komuta ettiği Moğol orduları, tran üzerine yürüdüler. Her tarafı yakıp yıkarak Dicle kıyılarına dayandılar. Cuci’nin komutasındaki Moğol ordusu, Azerbaycan ve Kafkasya’yı alt üst ederek Kıpçak ili ile Doğu ve Güney Rusya’yı istilâ etti.
Moğol ordusunun ikinci kolu Sibirya’ya, Kırgız ve Uygur ülkelerine girerek hakimiyetlerini kabul ettirdi.
Cengiz ölmeden önce, doğuda Çin Denizi’nden, batıda Almanya sınırlarına: Kuzeyde Sibirya ortalarından, güneyde Himaliyalara kadar uzanan Moğol İmparatorluğu’nu dört oğlu arasında paylaştırdı. Kendisinden önce ölen büyük oğlu Cuci’nin çocuklanna Rusya ve Kıpçak illerini, Çağatay’a Türkistan ve İran’ı, küçük oğlu Tulu’ya ise geleneğe uygun olarak asıl yurdu (Moğolistan) verdi.
Cengiz 72 yaşında iken ölünce (1227) yerine vasiyeti üzerine, üçüncü oğlu Öge-tay Büyük Kağan oldu. Ögetay ölünce, yerine oğlu Kiyuk Han kağan oldu. Onun da ölümünden sonra Kağanlık Cengiz’in küçük oğlu Tulu’nun oğlu Mengü’ye geçti. Disiplin ve tedbirli idaresi ile Cengiz’e benzeyen Mengü, kardeşlerinden Kubilay Han’ı Çin’in yönetimine, Hulagû Han’ı batıya gönderdi. Dokuz yıllık hükümdarlığı zamanında Anadolu Selçuklu Devleti’ni Moğollara bağladı. Abbasîleri ortadan kaldırdı, ölünce yerine kardeşi Kubilây Han kağan oldu. Onun zamanında Moğol lmparatorluğu’nun yerine;
1- Kubilay veya Çin Moğol İmparatorluğu
2-Çağatay veya Türkistan İmparatorluğu
3- Kıpçak veya Altınordu Hanlığı
4- İlhanlılar Devleti kuruldu.
Kültür ve Medeniyet
Moğollar, kültürleri Türklere benzediği, Türk tarihinin birçok safhasına kalıklıkları, Türk gelenek ve teşkilâtım örnek alarak eski Türk hakanhklan tipinde Cihan-şümul bir imparatorluk kurduktan ve imparatoluğun nüfusunun ve coğrafyasının ana bölümünü Türkler ve Türkistan teşkil ettiği için bazen Türk sayılmışlardır. Halbuki din, dil, edebiyat ve kültür bakımından, Moğollar Türklerden ayrı bir millettir.
Moğollar, ilk zamanlarda istilâ ve savaşlarla Orta ve Ön Asya’yı harap etmişlerse de, imparatorluklarını kurduktan sonra bundan, canlı bir kültür merkezi haline getirmislerdir. Çin’den Akdeniz kıyılarına kadar uzanan topraklarda zengin bir ticaret hayatı başlatarak “Orta Asya İpek Yolunu” tekrar açmışlardır.
Çağatay Hanlığı ve İlhanlılar döneminde, İslâm kültür ve uygarlığı gelişmiş ve tarih dalında kıymetli eserler verilmiştir. Bunların en önemlileri Cengiz’in hayatını anlatan Moğolların Gizli Tarihi, ve Cami üt Tavarih’tir.
Moğol ve Türk Kültürleri Arasındaki Farklar
Türk kültürünün bütün unsurlarını benimsemelerine, bir kısmının Türkleşmelerine, Türklerden kız alıp vermelerine ve bazı tarihçilerin Moğollan Türk gösterme eğilimlerine rağmen; Moğol ve Türk kültürü arasında derin farklar bulunmaktadır. Bunların belli başlıları şöyle sıralanabilir.
1 – Moğollar domuz besleyip yedikleri halde, Türkler İslâmiyetten önce de domuz beslemez ve yemezlerdi.
2- Türklerde baba ailesi olmasına rağmen, Moğollarda ana ailesi vardı.
3- Türklerde sınıf farkı olmadığı halde, Moğollarda asilzadeler, halk ve köleler olmak üzere çeşitli sınıflar vardı.
4- Türkler çok çetin tabiat şartlan ve iklimin etkisiyle sert mizaçlıdır. Fakat siyasî gereği olmaksızın zulüm, kıyım ve baskı yapmazlardı. Moğolların ise, âdeta zevk için kan dökme âdetleri vardı.
Moğolların anayurdu Kadırgan Dağlarının batısı ile Onan Kerulen ırmakları arasıdır. Moğollar, Asya’nın avcılık, toplayıcılık ve yağmacılıkla geçinen ilkel kültürlü orman kavmidir. Milâttan önceki asırlarda Türklerle çok sıkı bir temasa geçmiş ve Türklerin idaresinde uzun zaman kaldıkları için, onlardan pek çok unsurlar alarak gelişmişlerdir.
Moğolların tarih sahnesine çıkışları sırasında (X.XII. yüzyıl), Moğolistan ve civarında yaşayıp birbirleriyle amansız bir mücadeleye girişen kavimler bulunuyordu. Bunlar, t rt iş ve Orhon nehirleri arasında ve Altay Dağlarının kuzeyinde olmak üzere en batıda Naymanlar, onların doğusunda Orhon civarında Kereyitler, onların kuzeyinde Merkitler, onların batısında Oyratlar ve Tatarlardı.
Moğol İmparatorluğu’nun (Cengiz İmparatorluğu) Kuruluşu
Boylar arasında devam eden savaşlar sırasında Yesugey Ba’atur, Merkiüerden evli bir kadını kaçırarak onunla evlenmişti (Cengiz’in anası). Merkitler, on yıl sonra Ye-sugey’i zehirleyerek öldürmüşlerdir (1164).
Hö’elün hatun, çok büyük güçlüklerle çocuklarını büyütmeye gayret etmiştir. Dokuz yaşında yetim kalan ve rakipleri tarafından ortadan kaldırılmak istenen Temuçin mevzi savaşlarda başarı kazanarak, 1196da sınır boylan tarafından Cengiz unvanı verilerek Han seçilmiştir. Rakipleri olan Kereyitlerden Ong-Han ve Caricatlardan Camuka’yı (Camuha) ortadan kaldırarak bütün boylan birleştirmiş ve Onan Nehri kenarında toplanan büyük kurultayda. Büyük Han ilân edilmiştir. Bundan sonra devletin işlerini tanzim eden Casaklan (Yasa-Kanun) Kurultaydan geçirerek uygulamaya başlamıştır.
Cengiz, kısa sürede Nayman, Oyrat ve Kırgızlan yenmiş(1206); Kuzey Çin’deki Hitay ve Tanguları da yenerek (1211) başkentleri Pekin’i almıştır.
Doğu Türkistan’daki Uygurlar (1209), Yedi su bölgesindeki Kartuklar (1211) onu tanımışlardır. Bundan sonra dünyanın büyük kısmını içine alan, Asya ve Avrupa’yı ilgilendiren ve “Tarih boyunca, günümüze kadar kurulan devletlerin en genişi ve en büyüğü olan Moğol İmparatorluğu” dünyaya yeni bir düzen vermeye başlamıştır.
Türk boylarının büyük bir kısmını itaati altına alan Cengiz, Türk-tslâm dünyasına yönelerek önce Harzemşahlar Devleti’ni ortadan kaldırıp Buhara veSemer-kant’ı aldı (1222). Batı Türkistan’a yönelerek Fergana’yı ve bütün Maveraünne-hir’i istilâ etti. Cengiz’in komutanlarından Cebe ve Subutay ile oğullan Cuci, Ögetay, Çağatay ve Toluy’un komuta ettiği Moğol orduları, tran üzerine yürüdüler. Her tarafı yakıp yıkarak Dicle kıyılarına dayandılar. Cuci’nin komutasındaki Moğol ordusu, Azerbaycan ve Kafkasya’yı alt üst ederek Kıpçak ili ile Doğu ve Güney Rusya’yı istilâ etti.
Moğol ordusunun ikinci kolu Sibirya’ya, Kırgız ve Uygur ülkelerine girerek hakimiyetlerini kabul ettirdi.
Cengiz ölmeden önce, doğuda Çin Denizi’nden, batıda Almanya sınırlarına: Kuzeyde Sibirya ortalarından, güneyde Himaliyalara kadar uzanan Moğol İmparatorluğu’nu dört oğlu arasında paylaştırdı. Kendisinden önce ölen büyük oğlu Cuci’nin çocuklanna Rusya ve Kıpçak illerini, Çağatay’a Türkistan ve İran’ı, küçük oğlu Tulu’ya ise geleneğe uygun olarak asıl yurdu (Moğolistan) verdi.
Cengiz 72 yaşında iken ölünce (1227) yerine vasiyeti üzerine, üçüncü oğlu Öge-tay Büyük Kağan oldu. Ögetay ölünce, yerine oğlu Kiyuk Han kağan oldu. Onun da ölümünden sonra Kağanlık Cengiz’in küçük oğlu Tulu’nun oğlu Mengü’ye geçti. Disiplin ve tedbirli idaresi ile Cengiz’e benzeyen Mengü, kardeşlerinden Kubilay Han’ı Çin’in yönetimine, Hulagû Han’ı batıya gönderdi. Dokuz yıllık hükümdarlığı zamanında Anadolu Selçuklu Devleti’ni Moğollara bağladı. Abbasîleri ortadan kaldırdı, ölünce yerine kardeşi Kubilây Han kağan oldu. Onun zamanında Moğol lmparatorluğu’nun yerine;
1- Kubilay veya Çin Moğol İmparatorluğu
2-Çağatay veya Türkistan İmparatorluğu
3- Kıpçak veya Altınordu Hanlığı
4- İlhanlılar Devleti kuruldu.
Kültür ve Medeniyet
Moğollar, kültürleri Türklere benzediği, Türk tarihinin birçok safhasına kalıklıkları, Türk gelenek ve teşkilâtım örnek alarak eski Türk hakanhklan tipinde Cihan-şümul bir imparatorluk kurduktan ve imparatoluğun nüfusunun ve coğrafyasının ana bölümünü Türkler ve Türkistan teşkil ettiği için bazen Türk sayılmışlardır. Halbuki din, dil, edebiyat ve kültür bakımından, Moğollar Türklerden ayrı bir millettir.
Moğollar, ilk zamanlarda istilâ ve savaşlarla Orta ve Ön Asya’yı harap etmişlerse de, imparatorluklarını kurduktan sonra bundan, canlı bir kültür merkezi haline getirmislerdir. Çin’den Akdeniz kıyılarına kadar uzanan topraklarda zengin bir ticaret hayatı başlatarak “Orta Asya İpek Yolunu” tekrar açmışlardır.
Çağatay Hanlığı ve İlhanlılar döneminde, İslâm kültür ve uygarlığı gelişmiş ve tarih dalında kıymetli eserler verilmiştir. Bunların en önemlileri Cengiz’in hayatını anlatan Moğolların Gizli Tarihi, ve Cami üt Tavarih’tir.
Moğol ve Türk Kültürleri Arasındaki Farklar
Türk kültürünün bütün unsurlarını benimsemelerine, bir kısmının Türkleşmelerine, Türklerden kız alıp vermelerine ve bazı tarihçilerin Moğollan Türk gösterme eğilimlerine rağmen; Moğol ve Türk kültürü arasında derin farklar bulunmaktadır. Bunların belli başlıları şöyle sıralanabilir.
1 – Moğollar domuz besleyip yedikleri halde, Türkler İslâmiyetten önce de domuz beslemez ve yemezlerdi.
2- Türklerde baba ailesi olmasına rağmen, Moğollarda ana ailesi vardı.
3- Türklerde sınıf farkı olmadığı halde, Moğollarda asilzadeler, halk ve köleler olmak üzere çeşitli sınıflar vardı.
4- Türkler çok çetin tabiat şartlan ve iklimin etkisiyle sert mizaçlıdır. Fakat siyasî gereği olmaksızın zulüm, kıyım ve baskı yapmazlardı. Moğolların ise, âdeta zevk için kan dökme âdetleri vardı.
