Doğuş Pertez
Admin
Market ( Sözlük Anlamı - Tanımı - Nedir? )
Market ( Sözlük Anlamı - Tanımı - Nedir? )Maket, Fransızca maquette kelimesinden dilimize girmiş bir sözcüktür. Sözlük
anlamı, bir dekorun, bir yapının, bir aygıtın, heykelin, vb. görünümüne ve oranlarına
bağlı kalınarak küçültülmüş üç boyutlu örneği.1 olarak verilmektedir.
Model, yine Fransızca kökenli bir kelime olup Fransızcadaki modèle kelimesinden
Türkçeye ve diğer dillere girmiştir. Sözlük anlamı başvurulmak, benzeri yapılmak
üzere seçilmiş şey2. Heykelciliğe özel verilen tanımı ise yontma, eritme ya da dökme
yoluyla üretilmek üzere, toprak, balmumu, alçı vb bir maddeden örneği çıkarılan yapıt.
Model aslıyla aynı boyutta olabileceği gibi, aslının küçültülmüşü ya da büyültülmüşü de
olabilir.3 Burada verilen tanım ışığında, Eski Mısırda, mezarlarda bulunan insan
figürleri de model olarak tanımlanmıştır. Mısırda, Eski İmparatorluk dönemi
mastabalarında, erkek ya da kadınları iş başında betimleyen çoğu kez kireçtaşından
heykelciklere rastlandı. Bu tür modellerin en yaygın olduğu dönem Orta
İmparatorluktur; çok sayıda insan figürünün yer aldığı maketlerde gerçek anlamda
gündelik yaşam sahneleri canlandırılır......Eski Mısırlıların gündelik yaşamı üzerine
değerli bilgiler veren bu modeller aynı zamanda büyü değeri de taşırlar....4
Model uçakçılık ise uçakların küçültülmüş modellerini yapma ve kullanma tekniği ve
uygulaması olarak tanımlanmıştır.5 Çeşitli bölümleri vardır: uçakları inceleme ve yapma,
uçuş halinde deneme ve ayar, yarışma. Yarışlarda çeşitli kategoriler vardır, serbest uçuş
(planörler, motorlu modeller, lastik motorlu uçaklar), kontrollü çembersel uçuşlar (hız,
akrobasi, çarpışma, izleme yarışı ya da team racing), radyokumanda (akrobasi, iniş uçuşu,
kule çevresinde yarış, uçan maketler).Bir model uçak motorlu olabileceği gib motorsuz
da olabilmektedir.
Maket uçak, dost ya da düşman hava kuvvetlerinde hizmet veren her tür askeri uçağın
küçük ölçekli maketi ya da kopyası anlamında tanımlanmıştır.6
:::::::::::::::::::::::::::::: ::::
1 Maket maddesi, Büyük Larousse, Cilt 15, s 7695
2 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8244
3 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8244
4 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8245
5 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8247
6 Maket-uçak maddesi, Büyük Larousse, Cilt 15, s 7695
Britanya, modern anlamda, günümüz maketçilik anlayışının şekillendiği, çok önemli
eserlerin üretildiği bir ülkedir. Günümüz maket anlayışı ve tarzı Britanyadan dünyaya
yayılmıştır. Hemen peşi sıra ABD ve diğer bazı Avrupa ve daha sonra Uzakdoğu ülkeleri
gelmektedir. İngilizcede tüm bu yukarda saydığımız faaliyetler model kelimesiyle
anlatılır. İngilizcede kavramsal olarak maket veya model diye aynı işi anlatan iki ayrı
kelime kullanılmaz. Tüm faaliyetler modelling, ürünler model ve bu işlerle uğraşan
kişiler için de modeller tabirleri kullanılır. (Amerikalılar da sırasıyla, modeling, model ve
modeler olarak, küçük bir yazım değişikliğiyle bunu kullanmaktadırlar).
Bizim dilimizde ise her ikisi kullanılmaktadır. Kimilerine göre aralarında önemli anlam
farkları da vardır. Türkçede, İngilizcedeki gibi, sadece model kelimesi kullanılsaydı pek
çok anlamda kavram karmaşası meydana gelmemiş olacak ve yapılan işe basit bir şekilde
model, modelcilik, modelci veya maket, maketçilik, maketçi, tabirleriyle anlamı bir
kelime ile verilebilecekti.
O halde Türkçede maket ne demektir, model ne demektir ve bu hobiyi hangisi daha iyi
anlatır?
Tarihsel olarak, maket, gerçeğine sadık kalınarak yapılmış, gerçeğine uygun bir biçimde
ölçekli olarak küçültülmüş, montaj boyama vb gibi işler gerektiren, plastik, metal veya
herhangi bir malzemeden yapılmış, ürünlere verilen isim olmuştur. Türkçede yıllardır bu
aktiviteyi, bu hobiyi, anlatmak için maket kelimesi kullanılmaktadır. Biz de 1986
yılından beri, 20 yıldır, yaptığımız işi bu şekilde adlandırmaktayız.
Bazı kesimler de uçak vb gemi uzaktan kumandayla veya lastikle hareket eden (uçan
veya yüzen) ürünleri model kelimesiyle tanımlamış ve bir fark olduğunu iddia etmişlerdir. Kimileri maket ve model arasındaki ayrımın, ürünün statik ve dinamik
olmasıyla alakalı olduğunu iddia etmiştir. Bu görüşe göre maket statiktir, hareket eden,
giden, yüzen veya uçan şeyler modeldir.7 Bu ayrım her ne kadar ne yukardaki Türkçe
tanımlamalarla ne de kelime kaynağı olarak İngilizce konuşulan dünyadaki
tanımlamalara uymasa da Türkçede bazı kişiler ve kesimler tarafından bu kavramsal
fark ısrarla dile getirilmekte ve savunulmaktadır.
Yukarıda, ansiklopedik olarak maket ve model tanımlarını vermiştik. Buradan da
görüldüğü üzere, aslında geniş anlamda iki kelime de aynı faaliyeti anlatmaktadır. Fakat
yıllar içerisinde kullanım tercihlerinin kemikleşmesiyle yeni anlamlar da kazanmışlar
bazen yanlış yeni anlamlar da tanımlarına katılmaya çalışılmıştır. Zaman içinde, bir dile,
yabancı bir dilden giren bir kelimenin veya tabirin değişik anlamlar kazanması olağan bir
durum olarak görülebilir. Özellikle bu kelime veya tabir, belli bir kesime daha çok hitap
eden, teknik bir kelime veya tabirse, bunu anlamlandırmak veya yeni anlamlar katmak da
bu ufak kesimce geliştirilir ve sorgusuz sualsiz büyük kesimlerin dilinde günlük
kullanımda yerini alır.
Aslında, Türkçeye pek çok kelime yanlış veya farklı anlamlar kazanarak girmiş ve
yanlışta ısrar neticesinde kendi kendine anlamını kabul ettirmiş ve doğru görünmeye
başlamıştır. Bir konuda yıllarca ısrar edilirse elbette o konuda bir gerçek payı aranır veya
o konu kendi gerçekliğini yaratır. Örneğin Türkçede İngiltere diye yaygın olarak
kullanılan ülke isminin aslı Britanya olmalıdır. İngiltere, Birleşik Krallık, Büyük Britanya
veya kısaca Britanya diye bilinen ülkeyi oluşturan dört bölümden biridir (İngiltere,
İskoçya, Galler, Kuzey İrlanda). Elbette bunun çok eski tarihsel bir sebebi vardır fakat
sonuç olarak, günümüzde bu ülkenin adı bu değildir ve Türkçede büyük oranda yanlışta
ısrarla İngiltere kullanılır. Farklı bir alandan örnek vermek gerekirse, milletçe çok
sevdiğimiz kurt ve önümüze gelen her köpeğe birşey kurdu, veya kurt kırması vs gibi
isimler yakıştırmak. Öncelikle şunu kesinlikle söylemek gerekir hiçbir köpek kurt
değildir. Bu bilimsel bir gerçektir ve tartışılması abesle iştigaldir. Bir köpeğin duruşu,
suratı kurt gibi olabilir ama bir kurt ile köpek arasında genetik olarak onbinlerce yıl önce
ayrılmış bir yol, dolayısıyla büyük fark vardır. Kurt köpeği diye yaygın olarak işaret
edilen köpek aslında orjinal ismiyle German Shepherd Dog, yani Alman Çoban
Köpeğidir. Aynı şekilde, Siberian Husky cinsi köpekler de Türkçede yanlış bir şekilde
Sibirya Kurdu diye bilinir. Bu listeyi Belçika kurdu, vs gibi sahte kurt tanımlamalarıyla
uzatmak mümkündür. Dilimizde yaşanan bu sorunun aslında temelinde farklı dillerden,
özellikle uzmanlık isteyen, adlandırılması uzmanlarca yapılması gereken kavramların,
tarihsel sebeplerle veya basit anlamda ilgisizlik ve bilgisizlik neticesinde dilimize
sokulmuş olması ve yanlışta ısrara devam edilmesidir. Bu bazen yukardaki örneklerde
olduğu gibi tamamiyle yanlış olabileceği gibi maket model kavramlarının durumunda
olduğu gibi, aslında yanlış olmayan ama birbiri yerine kullanılabilen ve bir anlamda
gereksiz bir kavram karmaşası yaratan mahiyette de olabilmektedir.
::::::::::::::::::
7 Gemi yapım işleriyle uğraşan bir maketçi şöyle demiştir: Gemi maketi ile modeli ayrı şeylerdir. Model
bir geminin ölçekli olarak yeniden yapılmasıdır. Tıpkı harita gibi 1/1000lik bir ölçekte her parçanın
aynının yapılmasıdır. Üstelik modelin yüzmesi de gerekir.
Tarihsel olarak, maket, gerçeğine sadık kalınarak yapılmış, gerçeğine uygun bir biçimde
ölçekli olarak küçültülmüş, montaj boyama vb gibi işler gerektiren, plastik, metal veya
herhangi bir malzemeden yapılmış, ürünlere verilen isim olmuştur. Türkçede yıllardır bu
aktiviteyi, bu hobiyi, anlatmak için maket kelimesi kullanılmaktadır. Biz de 1986
yılından beri, 20 yıldır, yaptığımız işi bu şekilde adlandırmaktayız. Kanımızca, bu bir
derece de tercih ve yılların getirdiği bir alışkanlık meselesidir. Maket ve model arasında
ayrım olduğundan yola çıkarak, yapay ve dayanaksız bir tartışma hedefleyen çabalar da
yersiz ve gereksizdir. Sonuç itibarıyle baktığınızda, hem her iki kelimenin çıktığı orjinal
dildeki anlamları ve yaygın olarak kullanıldığı İngilizcede kullanımı, hem de Türkçe
ansiklopedik anlamları geniş anlamda aynı faaliyete işaret eder.
anlamı, bir dekorun, bir yapının, bir aygıtın, heykelin, vb. görünümüne ve oranlarına
bağlı kalınarak küçültülmüş üç boyutlu örneği.1 olarak verilmektedir.
Model, yine Fransızca kökenli bir kelime olup Fransızcadaki modèle kelimesinden
Türkçeye ve diğer dillere girmiştir. Sözlük anlamı başvurulmak, benzeri yapılmak
üzere seçilmiş şey2. Heykelciliğe özel verilen tanımı ise yontma, eritme ya da dökme
yoluyla üretilmek üzere, toprak, balmumu, alçı vb bir maddeden örneği çıkarılan yapıt.
Model aslıyla aynı boyutta olabileceği gibi, aslının küçültülmüşü ya da büyültülmüşü de
olabilir.3 Burada verilen tanım ışığında, Eski Mısırda, mezarlarda bulunan insan
figürleri de model olarak tanımlanmıştır. Mısırda, Eski İmparatorluk dönemi
mastabalarında, erkek ya da kadınları iş başında betimleyen çoğu kez kireçtaşından
heykelciklere rastlandı. Bu tür modellerin en yaygın olduğu dönem Orta
İmparatorluktur; çok sayıda insan figürünün yer aldığı maketlerde gerçek anlamda
gündelik yaşam sahneleri canlandırılır......Eski Mısırlıların gündelik yaşamı üzerine
değerli bilgiler veren bu modeller aynı zamanda büyü değeri de taşırlar....4
Model uçakçılık ise uçakların küçültülmüş modellerini yapma ve kullanma tekniği ve
uygulaması olarak tanımlanmıştır.5 Çeşitli bölümleri vardır: uçakları inceleme ve yapma,
uçuş halinde deneme ve ayar, yarışma. Yarışlarda çeşitli kategoriler vardır, serbest uçuş
(planörler, motorlu modeller, lastik motorlu uçaklar), kontrollü çembersel uçuşlar (hız,
akrobasi, çarpışma, izleme yarışı ya da team racing), radyokumanda (akrobasi, iniş uçuşu,
kule çevresinde yarış, uçan maketler).Bir model uçak motorlu olabileceği gib motorsuz
da olabilmektedir.
Maket uçak, dost ya da düşman hava kuvvetlerinde hizmet veren her tür askeri uçağın
küçük ölçekli maketi ya da kopyası anlamında tanımlanmıştır.6
:::::::::::::::::::::::::::::: ::::
1 Maket maddesi, Büyük Larousse, Cilt 15, s 7695
2 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8244
3 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8244
4 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8245
5 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8247
6 Maket-uçak maddesi, Büyük Larousse, Cilt 15, s 7695
Britanya, modern anlamda, günümüz maketçilik anlayışının şekillendiği, çok önemli
eserlerin üretildiği bir ülkedir. Günümüz maket anlayışı ve tarzı Britanyadan dünyaya
yayılmıştır. Hemen peşi sıra ABD ve diğer bazı Avrupa ve daha sonra Uzakdoğu ülkeleri
gelmektedir. İngilizcede tüm bu yukarda saydığımız faaliyetler model kelimesiyle
anlatılır. İngilizcede kavramsal olarak maket veya model diye aynı işi anlatan iki ayrı
kelime kullanılmaz. Tüm faaliyetler modelling, ürünler model ve bu işlerle uğraşan
kişiler için de modeller tabirleri kullanılır. (Amerikalılar da sırasıyla, modeling, model ve
modeler olarak, küçük bir yazım değişikliğiyle bunu kullanmaktadırlar).
Bizim dilimizde ise her ikisi kullanılmaktadır. Kimilerine göre aralarında önemli anlam
farkları da vardır. Türkçede, İngilizcedeki gibi, sadece model kelimesi kullanılsaydı pek
çok anlamda kavram karmaşası meydana gelmemiş olacak ve yapılan işe basit bir şekilde
model, modelcilik, modelci veya maket, maketçilik, maketçi, tabirleriyle anlamı bir
kelime ile verilebilecekti.
O halde Türkçede maket ne demektir, model ne demektir ve bu hobiyi hangisi daha iyi
anlatır?
Tarihsel olarak, maket, gerçeğine sadık kalınarak yapılmış, gerçeğine uygun bir biçimde
ölçekli olarak küçültülmüş, montaj boyama vb gibi işler gerektiren, plastik, metal veya
herhangi bir malzemeden yapılmış, ürünlere verilen isim olmuştur. Türkçede yıllardır bu
aktiviteyi, bu hobiyi, anlatmak için maket kelimesi kullanılmaktadır. Biz de 1986
yılından beri, 20 yıldır, yaptığımız işi bu şekilde adlandırmaktayız.
Bazı kesimler de uçak vb gemi uzaktan kumandayla veya lastikle hareket eden (uçan
veya yüzen) ürünleri model kelimesiyle tanımlamış ve bir fark olduğunu iddia etmişlerdir. Kimileri maket ve model arasındaki ayrımın, ürünün statik ve dinamik
olmasıyla alakalı olduğunu iddia etmiştir. Bu görüşe göre maket statiktir, hareket eden,
giden, yüzen veya uçan şeyler modeldir.7 Bu ayrım her ne kadar ne yukardaki Türkçe
tanımlamalarla ne de kelime kaynağı olarak İngilizce konuşulan dünyadaki
tanımlamalara uymasa da Türkçede bazı kişiler ve kesimler tarafından bu kavramsal
fark ısrarla dile getirilmekte ve savunulmaktadır.
Yukarıda, ansiklopedik olarak maket ve model tanımlarını vermiştik. Buradan da
görüldüğü üzere, aslında geniş anlamda iki kelime de aynı faaliyeti anlatmaktadır. Fakat
yıllar içerisinde kullanım tercihlerinin kemikleşmesiyle yeni anlamlar da kazanmışlar
bazen yanlış yeni anlamlar da tanımlarına katılmaya çalışılmıştır. Zaman içinde, bir dile,
yabancı bir dilden giren bir kelimenin veya tabirin değişik anlamlar kazanması olağan bir
durum olarak görülebilir. Özellikle bu kelime veya tabir, belli bir kesime daha çok hitap
eden, teknik bir kelime veya tabirse, bunu anlamlandırmak veya yeni anlamlar katmak da
bu ufak kesimce geliştirilir ve sorgusuz sualsiz büyük kesimlerin dilinde günlük
kullanımda yerini alır.
Aslında, Türkçeye pek çok kelime yanlış veya farklı anlamlar kazanarak girmiş ve
yanlışta ısrar neticesinde kendi kendine anlamını kabul ettirmiş ve doğru görünmeye
başlamıştır. Bir konuda yıllarca ısrar edilirse elbette o konuda bir gerçek payı aranır veya
o konu kendi gerçekliğini yaratır. Örneğin Türkçede İngiltere diye yaygın olarak
kullanılan ülke isminin aslı Britanya olmalıdır. İngiltere, Birleşik Krallık, Büyük Britanya
veya kısaca Britanya diye bilinen ülkeyi oluşturan dört bölümden biridir (İngiltere,
İskoçya, Galler, Kuzey İrlanda). Elbette bunun çok eski tarihsel bir sebebi vardır fakat
sonuç olarak, günümüzde bu ülkenin adı bu değildir ve Türkçede büyük oranda yanlışta
ısrarla İngiltere kullanılır. Farklı bir alandan örnek vermek gerekirse, milletçe çok
sevdiğimiz kurt ve önümüze gelen her köpeğe birşey kurdu, veya kurt kırması vs gibi
isimler yakıştırmak. Öncelikle şunu kesinlikle söylemek gerekir hiçbir köpek kurt
değildir. Bu bilimsel bir gerçektir ve tartışılması abesle iştigaldir. Bir köpeğin duruşu,
suratı kurt gibi olabilir ama bir kurt ile köpek arasında genetik olarak onbinlerce yıl önce
ayrılmış bir yol, dolayısıyla büyük fark vardır. Kurt köpeği diye yaygın olarak işaret
edilen köpek aslında orjinal ismiyle German Shepherd Dog, yani Alman Çoban
Köpeğidir. Aynı şekilde, Siberian Husky cinsi köpekler de Türkçede yanlış bir şekilde
Sibirya Kurdu diye bilinir. Bu listeyi Belçika kurdu, vs gibi sahte kurt tanımlamalarıyla
uzatmak mümkündür. Dilimizde yaşanan bu sorunun aslında temelinde farklı dillerden,
özellikle uzmanlık isteyen, adlandırılması uzmanlarca yapılması gereken kavramların,
tarihsel sebeplerle veya basit anlamda ilgisizlik ve bilgisizlik neticesinde dilimize
sokulmuş olması ve yanlışta ısrara devam edilmesidir. Bu bazen yukardaki örneklerde
olduğu gibi tamamiyle yanlış olabileceği gibi maket model kavramlarının durumunda
olduğu gibi, aslında yanlış olmayan ama birbiri yerine kullanılabilen ve bir anlamda
gereksiz bir kavram karmaşası yaratan mahiyette de olabilmektedir.
::::::::::::::::::
7 Gemi yapım işleriyle uğraşan bir maketçi şöyle demiştir: Gemi maketi ile modeli ayrı şeylerdir. Model
bir geminin ölçekli olarak yeniden yapılmasıdır. Tıpkı harita gibi 1/1000lik bir ölçekte her parçanın
aynının yapılmasıdır. Üstelik modelin yüzmesi de gerekir.
Tarihsel olarak, maket, gerçeğine sadık kalınarak yapılmış, gerçeğine uygun bir biçimde
ölçekli olarak küçültülmüş, montaj boyama vb gibi işler gerektiren, plastik, metal veya
herhangi bir malzemeden yapılmış, ürünlere verilen isim olmuştur. Türkçede yıllardır bu
aktiviteyi, bu hobiyi, anlatmak için maket kelimesi kullanılmaktadır. Biz de 1986
yılından beri, 20 yıldır, yaptığımız işi bu şekilde adlandırmaktayız. Kanımızca, bu bir
derece de tercih ve yılların getirdiği bir alışkanlık meselesidir. Maket ve model arasında
ayrım olduğundan yola çıkarak, yapay ve dayanaksız bir tartışma hedefleyen çabalar da
yersiz ve gereksizdir. Sonuç itibarıyle baktığınızda, hem her iki kelimenin çıktığı orjinal
dildeki anlamları ve yaygın olarak kullanıldığı İngilizcede kullanımı, hem de Türkçe
ansiklopedik anlamları geniş anlamda aynı faaliyete işaret eder.
