Albert Einstein
Üye
İmam Hüseyn(as)'ın Mina'daki Hutbesi
mam Hüseyn(as)'ın Mina'daki Hutbesi
İMAM HÜSEYN(A.S)’IN MİNA’DAKİ HUTBESİ
Çeviri: F.ALTAN
اَلْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ وَالصَّلاةُ وَالسَّلامُ عَلي خَيْرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الَّذينَ اَذْهَبَ الله عَنْهُمْ الرّجْسَ وَطَهَّرَهُمْ تَطْهيراً.
متن خطبه
أمّا بعدُ فإنّ هذا الطّاغية قد فَعَلَ بنا و بشعيتِنا ما قد رأيْتُم وعلِمْتُم و شَهِدْتُم و إنّي اُريدُ أن أسألَكُم عن شيءٍ فإنْ صدقتُ فصدّقوني،و إن كذبتُ فكذِّبوني،اسمعوا مقالتي واكتبوا قولي ثمّ ارجعوا إلي أمصارِكُم و قبائِلِكُم، فَمَن أمِنْتُم من النّاسِ وَ وثِقْتُم بهِ فِادعوهم إلي ما تعلمونَ من حقِّنا فإنّي أتخوّفُ أن يدرسَ هذا الأمرُ و يذهبَ الحقُّ و يُغلَب والله متمُّ نورهِ و لو كَرِهَ الكافرونَ. . اُنشِدكُم الله أتعلمون أنّ عليّ ابن أبي طالب كان أخا رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ حين آخي بين أصحابِهِ فآخي بينه و بين نفسه و قال:أنت أخي و أنا أخوك في الدّنيا والآخرة؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:اُنشدكم الله هل تعلمون أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ اشتري موضعَ مسجدِهِ و منازِلِهِ فَاْبتناهُ ثُمَّ اْبتني فيه عشرةَ منازل تسعة له و جعل عاشرها في وسطِها لأبي، ثمّ سَدّ كُلَّ بابٍ شارعٍ إلي المسجدِ غيرَ بابِه،فتكلَّمَ في ذلك من تكلَّمَ،فقال: ما أنَا سددتُ أبوابَكُمْ و فتحتُ بابَهُ ولكنّ الله أمرني بسدِّ أبوابِكُم و فتحِ بابهِ،ثمّ نهي النّاس أن يناموا في المسجد غيره، و كان يُجنب في المسجد و منزله في منزل رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ فَوُلِدَ لرسولِ الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ و له فيه أولادٌ؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: أفتعلمون أنّ عمر بن الخطّاب حَرِصَ علي كوَّةٍ قَدْرَ عينهِ يَدَعُها في منزلهِ إلي المسجدِ «طاهراً» لا يسكُنُهُ غيري و غير أخي و بنيه؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:اّنشدكم الله أتعلمون أنّ رسول الله صلّي الله عليه و آله ـ نصبه يوم غدير خمّ فنادي له بالولايةِ و قال:ليبلّغ الشّاهدُ الغائب؟ قالوا: اللّهمّ نعم،قال:اُنشدكم الله أتعلمون أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ قال له في غزوة تبوك: أنت منّي بمنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسي، و أنت وليُّ كلِّ مُؤمنٍ بعدي؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: اُنشدكم الله أتعلمون أن رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ حين دعا النّصاري من أهلِ نجرانَ إلي المباهلةِ لم يأتِ إلّا بهِ و بصاحِبَتِه و ابنيهِ؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:اُنشدكم الله أتعلمونَ أنَّهُ دفع إليه الّلواء يوم خبير ثمّ قال:لأدفعه إلي رجلٍ يحبُّهُ اللهُ و رسولُهُ و يُحِبُّ اللهَ ورسولَهُ كرّارٌ غير فرّارٍ،يفتحُها اللهُ علي يديه؟ قالو:اللّهمّ نعم، قال:أتعلمون أنّ رسول الله بعثه ببراءَةٍ و قال:لا يبلّغ عنّي الّا أنا أو رجلٌ منّي؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:أتعلمون أن رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ لم تنزل به شدّةٌ قطُّ الّا قدّمَهُ لها ثقةً بهِ و انّه لم يدْعُهُ باْسمِهِ قطُّ الّا يقول: يا أخي ، وادعوا لي أخي؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: أتعلمونَ أنّ رسولِ اللهَ ـ صلّي الله عليه و آله ـ قضي بينَهُ و بينَ جعفرٍ و زيدٍ فقال: يا عليُّ أنتَ منّي و أنا منك، و أنت وليُّ كلِّ مؤمنٍ بعدي؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:أتعلمون أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ كلّ يومٍ خلوةٌ و كلَّ ليلةٍ دخْلَةٌإذا سألَهُ أعطاهُ و إذا سكتَ أبداه؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: أتعلمونَ أنَّ رسولَ الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ فضّله علي جعفرٍ و حمزة حين قال:لفاطمة ـ عليها السّلام ـ زوّجْتُك خيرَ أهلِ بيتي، أقدمَهُمْ سِلْماً، و أعظَمَهُمْ حِلْماً، وأكثَرَهُم عِلْماً؟ قالوا:اللّهمّ نعم، قال: أتعلمون أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ قال: أنا سيّدُ وُلْدِبني آدَمَ، وأخي عليّ سيّدُ العرَبِ، و فاطمةُ سيّدةُ نساء أهلِ الجَنّةِ، والحسنُ والحسينُ ابناي سيّدا شبابِ أهل الجنةِ؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:أتعلمونَ أنّ رسولَ الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ أمره بغسلِهِ و أخبَرهُ أنَّ جبرئيل يُعينُهُ عَلَيْهِ؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: أتعلمونَ أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ قال في آخر خطبةٍ خَطَبَها: إنّي تركتُ فيكُمُ الثِّقْلَيْنِ كتابَ الله و أهلَ بيتي، فتمسَّكُوا بهِما لن تَضِلُّوا؟ قالوا: اللّهمّ نعم.
ثمّ ناشَدَهُم أنّهم قد سمعوه يقول: من زَعَم أنّه يُحبُّني و يُبغِضُ عليّاً فقد كَذِبَ، ليسَ يُحبّني و يُبغضُ عليّا، فقال له قائل: يا رسول الله و كيف ذلك؟ قال: لأنّه منّي و أنا منهُ، من أحبَّهُ فقد أحَبَّني، و مَن أحبَّني فقد أحبّ اللهَ،و مَن أبغضه فقد أبغضني، و من أبغضني فقد أبغض الله؟ فقالوا: اللّهمّ نعم، قد سمعنا... . اعتبروا أيُّها النَّاسُ بما وَعَظَ الله به أولياءَهُ من سُوءِ ثَنائِهِ علي الأحبار إذْ يقول: «لَوْلا ينهاهُمُ الرّبّانيّونَ والأحبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الإثْمَ» و قال: «لُعِنَ الّذينَ كَفَرُوا مِنْ بني اسرائيل ـ إلي قوله ـ لبئسَ ما كانُوا يَفْعَلونَ» و إنَّما عابَ اللهُ ذلك عليهم، لأنّهم كانوا يَرَوْنَ من الظَّلَمَةِ الّذين بين أظْهُرِهِم الْمُنكرَ والفَساد فلا ينهونهم عن ذلك رَغبةً فيما كانوا ينالونَ منهم و رهبةً ممّا يحذرونَ واللهُ يقول:«فلا تَخْشَواْ النَّاسَ واْخشَوْن» و قال: «الْمُؤمِنُونَ واْلمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أولياءُ بَعْضٍ يأمرونَ بِالْمَعْروفِ و يَنْهَوْنَ عَنْ اْلْمُنْكَرِ» فبدأاللهُ بالأمرِ بالمعروفِ و النّهي عَن الْمُنْكر فريضةٌ منه لعلمِه بأنَّها إذا اُدِّيَتْ واُقيمت استقامتِ الفرائضُ كلُّها هيِّنُها وصَعْبُها و ذلك أنّ الأمرَ بالمعروفِ والنّهيَ عَن الْمُنْكر دعاءٌ إلي الإسلام مع ردِّ المَظَالم و مخالفةِ الظّالمِ و قسمةِ الفَيء والغنائمِ وأخذِ الصَّدَقاتِ من مواضِعِها و وضعِها في حقّها. ????:
ثم أنتم أيّتُها العصابةُ عصابةٌ بالْعِلْمِ مشهورةٌ و بالخيرِ مذكورةٌ و بالنّصيحة معروفة وبالله في أنفُسِ النّاسِ مهابةٌ، يهابُكُمُ الشّريفُ و يُكْرِمُكُمُ الضعيفُ يُؤْثِرُكُم مَنْ لا فضلَ لكُمْ عليه، ولا يدلكم عنده، تشفعون في الحوائجِ إذا مُتنِعَتْ مِنْ طُلّابِها، و تمشُون في الطّريقِ بهيبة الملوك و كرامة الأكابرِ أليس كُلّ ذلك إنّما نِلتموُهُ بما يُرجي عندكُم من القيامِ بحقِّ اللهِ و إن كنتم عن أكثر حقِّه تقصُرُونَ فَاسْتَخْفَفْتُمْ بحقّ الأئمة، فأمّا حقّ الضُّعَفاءِ فَضَيَّعْتُمْ، و أمّا حقّكم بزعْمِكُمْ فَطَلَبْتُم فَلا مالاً بذلتموه، ولا نفساً خاطرْتُم بِها للّذي خلَقَها، ولا عشيرةً عاديتموها في ذاتِ الله. .
أنتُم تتمنّونَ علي الله جَنَّتَهُ و مجاورةَ رُسُلِهِ و أماناً من عذابهِ، لقد خشيتُ عليكم ايُّها الْمُتَمَنّونَ علي الله أن تحِلَّ بكُم نقمةٌ مِن نقماتِهِ لأنكم بلغتم من كرامة الله منزلة فُضّلتمْ بِها و من يُعْرِفُ بالله لا تُكْرِمُونَ و أنتُم بالله في عباده تُكْرَمُونَ، و قد تَرَوْنَ عهودَ اللهِ منقوضةً فلا تَفزَعُون و أنتُم لبعضِ ذِمَمِ آبائِكُمْ تَفْزَعُون و ذِمّةُ رسولِ الله مخفورةٌ محفورةٌ والعُميُ والبُكُم والزّمني في المدائنِ مهملة لا تُرحَمُونَ ولا في مَنْزِلَتِكُم تعلمون، و لا من عَمِلَ فيها تُعينون. .
وبالادّهانِ و المُصَانَعَةِ عند الظَلَمَةِ تأمنون، كُلّ ذلك ممّا أمركم الله بهِ من النّهي التّناهي و أنتم عنه غافلونَ، و أنتُم أعظم النّاس مصيبة لما غلبتم عليه من منازِل العلماء لو كنتُم تشعرون، ذلك بأنّ مجاريَ الاُمورِ والأحكامِ عَلَي أيدي العُلَماء بالله الأُمناءِ عَلَي حَلاَلِهِ وَ حَرَامِهِ، فأنتُم المَسْلُوبونَ تلك المنزلةِ و ما سُلِبْتُمْ ذلك إلّا بتفرُّقِكُم عَن الحقِّ و اْختلافِكُم في السّنة بعد البيّنة الواضحة و لوْ صَبَرْتُم علَي الأذَي و تحمّلْتُم المؤونة في ذاتِ الله كانت اُمور الله عليكُم تَرِدُ و عنكم تَصْدُرُ وَ اِلَيْكُمْ تَرْجعُ، ولكنَّكم مكّنتُم الظَّلَمَة مِنْ منزِلَتِكُمْ، و استسلمتم اُموراللهِ في أيديهم يعملون بالشُّبُهاتِ و يَسيرونَ في الشَّهَواتِ، سلّطهم علي ذلك فرارُكُم مِنَ الموتِ وإعجابُكُم بالحياء الّتي هي مفارقتُكُم فأسلمتم الضُّعفاءَ في أيديهم؛ فمن بين مُستَعبدٍ مقهورٍ، و بين مستضعَف علي معيشتِهِ مغلوبٍ، يتقلّبونَ في المُلكِ بآرائهِم، و يستشعِرونَ الْخِزْيَ بأهوائهم اقتدءاً بالأشرار وجرأةً علي الجبّارِ، في كُلّ بَلَدٍ منهم علي مِنْبَرِهِ خطيبٌ مُصْقعٌ، فالأرضُ لهم شاغرةٌ و أيديهم فيها مبسوطة والناس لهم خَوَل، لا يدفعون يد لامسٍ، فمن بين جبّار عنيدٍ،و ذي سطوةٍ علي الضعفةِ شديدٍ، مُطاعٍ لا يَعْرِفُ الُمْبدِئِ المعيد، فيا عجباً! و مالي لا أعجبُ والأرض من غاشٍّ غَشُومٍ، و متصدِّقٍ ظلومٍ، و عامِلٍ علي المؤمِنينِ بهم غيرُ رحيمٍ، فالله الحاكمُ فيما فيه تنازعنا، والقاضي بحكمه فيما شجر بيننا. .
اللّهمّ إنّك تعلم أنّه لم يكن ما كان منّا تَنافساً في سُلْطَانٍ، و لا اْلتِماساً من فضولِ الحطامِ، ولكن لِنُريَ المعالِمَ من دينك، و نُظْهِرَ الإصلاحَ في بلادِكَ ، ويأمنَ المظلوُمونَ مِنْ عبادِكَ، و يُعْمَلَ بفرائِضِكَ و سُنَنِكَ و أحكامِكَ، فإنَّكُم إن لا تَنْصُرونا و تنصفونا قويت الظّلمة عليكم، و عَمِلوا في اطفاءِ نُورِ نَبيِّكُم و حسبُنا اللهُ و عليه توكّلنا و إليه أنَبْنَا و إليه المصيرُ. .
BİRİNCİ BÖLÜM
HUTBENİN, ÇEŞİTLİ KAYNAKLARDAKİ NAKLİNİN NİTELİK VE MUHTEVASINA KISA BİR BAKIŞ
HUTBENİN NİTELİK VE MUHTEVASI
İmam Hüseyin (a.s)’ın çok önemli, coşkulu ve tarihî hutbelerinden birisi de, hicretin 58. yılında Muaviye’nin ölümünden iki yıl önce, Emevî rejimi tarafından İslam ümmetine yapılan zulüm ve baskı döneminde buyurduğu hutbedir. Çeşitli yön ve boyutları içeren bu değerli hutbenin üç müstakil bölümden oluştuğunu diyebiliriz:
Birinci Bölüm: Emir’ul-Müminin ve ismet ailesinin (Ehl-i Beyt’in) faziletleri.
İkinci Bölüm: Ma’rufu emr ve münkerden nehy etmeye genel davet ve bu büyük İslamî vazifenin önemi.
Üçüncü Bölüm: Alimlerin vazifesi, onların zalimler ve bozguncular karşısında kıyam etmelerinin gerekliliği; aynı zamanda bunların karşısında susmalarının zararları ve bu büyük ilahi vazifeyi yerine getirme hususunda kayıtsız kalmalarının doğurduğu tehlike ve zararlar.
Hutbenin Çeşitli Kaynaklarda Nakli
Bu hutbenin birinci bölümü, Hicri 90’da vefat eden Süleym b. Kays-i Hilali’nin kitabında, diğer iki bölümüyse, Hasan b. Şu’be el-Harranî’nin telif etmiş olduğu Tuhaf’ul-Ukul kitabında nakledilmiştir. Bu iki kitap, ilk kaynak hadis kitaplarındandır. Bazı alim ve bilginler, kendi hadis veya fıkhî kitaplarında söz konusu hutbeyi bu iki kitaptan nakletmişlerdir. Bu hutbenin üç müstakil bölümden oluşması münasebetiyle tarihçiler, muhaddisler, ulema ve muhakkiklerden her biri, bu hutbeyi nakleden ilk nakilciler gibi, sadece kendi çalışma alanı ile ilgili olan bölümü nakletmekle yetinip diğer bölümlerini nakletmekten vazgeçmişlerdir; hatta bazen bu hutbeden bir cümleyi nakletmekle yetinmiş, bazen de hutbenin tamamının sadece içeriğine değinmişlerdir.
Merhum Süleym b. Kays, bu hutbenin birinci bölümünün tarih ve irad edildiği yere değinerek onu belirlemiştir. Ama Tuhaf’ul-Ukul kitabının sahibi, muhaddislerin adeti üzere bu hutbenin geriye kalan iki bölümünün sadece metnini nakletmekle yetinmiş ve onun tarih ve irad edildiği yere değinmemiştir.
Birinci Bölüm: Az önce değindiğimiz gibi merhum Süleym b. Kays-i Hilalî, bir münasebetle hutbenin sadece Ehl-i Beyt’in faziletleriyle ilgili olan birinci bölümünü nakletmiştir.
Daha sonra hicri 588’de vefat eden merhum Tabersî,[1] İhticac kitabında söz konusu hutbenin ilk bölümünü, Hüseyin b. Ali (a.s)’ın ihticacı (istidlali) münasebetiyle Süleym b. Kays’tan özet olarak nakletmiştir.
Allame Meclisî (r.a) de, Muaviye’nin cinayetlerini zikretmesi münasebetiyle hutbenin birinci bölümünün metnini ve mukaddimesini kamil bir şekilde nakletmiştir.[2]
Allame Eminî (r.a), “el-Gadir” kitabında, hutbenin birinci bölümünden sadece bir cümleyi, Gadir’le ilgili yemin içirme ve istidlaller münasebetiyle aktarmıştır.[3]
Söylediğimiz gibi bu kitabın sahipleri, hutbenin bahis konularıyla ilgisi olmayan iki bölümünü nakletmemişlerdir.
Ama hutbenin ikinci ve üçüncü bölümleri, Şia alimlerinin güven duyduğu ve çok eski hadis kaynaklarından olan Tuhaf’ul-Ukul kitabının “Mevaiz-i Hüseyin b. Ali (a.s)” bölümünde nakledilmiştir. Söz konusu hutbenin son iki bölümünün tümü veya bazı cümleleri, çeşitli münasebetlerden dolayı Tuhaf’ul-Ukul kitabından naklen birçok hadis ve fıkıh kitaplarında da nakledilmiştir.
Örneğin: Allame Meclisî,[4] ve Feyz-i Kaşanî (r.a)[5], Emr-i bi’l- Maruf ve’n- Nehy- An’il- Münker babında o bölümlerin tümünü nakletmişlerdir.
Fakih ve müçtehitlerin hocası Şeyh Ensarî (r.a)[6] ve merhum Ayetullah Kompanî el-İsfehani (r.a)[7] “Velayet-i Fakih” bahsinde o hutbeden sadece bir cümle nakletmişlerdir.
Merhum Ayetullah Şehidi-i Tebrizi[8] ve İmam-i Ümmet (İmam Humeynî -r.a-)[9] “Velayet-i Fakih” bahsinde iki bölümün hepsini nakletmişlerdir.
Asıl mevzuya girmeden önce bunlara değinmekten maksadımız, şu noktayı izah etmekti: Eski ve son zamanın alim ve muhaddisleri, hutbenin birinci bölümünün, ikinci ve üçüncü bölümlerle herhangi bir ittihat ve irtibatının olduğuna ve söz konusu hutbenin son iki bölümünün irad edildiği yer ve mekana (yani Minâ bölgesine) değinmemişlerdir. Bunun kendisi, söz konusu hutbenin bütün bölümlerinin birbirleriyle olan ittihat ve irtibatına en iyi delil olabilir. Hatta Allame Meclisi’nin sözlerinde dahi, hutbenin bütün bölümleri iki münasebetten dolayı ayrı nakledilmesine rağmen böyle bir şeye değinilmemiştir.
Şimdiye kadar bu hutbenin üç bölümü hiçbir alim, muhakkik, bilgin ve muhaddis tarafından, bir tek hutbe veya bir konuşma olarak telakki edilmemiş ve söylenmemiştir. Ama kanaatimce bu hutbenin üç bölümü tek bir hutbeden ibarettir. Biz bu değerli hutbenin metninin önemin, içeriğinin enginliği ve bütün bölümlerinin tek bir hutbe olarak hadis ve tarih kitaplarında nakledilmemesinden dolayı ilk kez onun hepsini müstakil ve düzenli bir hutbe şeklinde naklediyoruz.
Bu hutbenin üç bölümünün bir tek hutbe olduğuna dair iki delilimiz vardır:
1- Hutbenin Siyakı (Akışı)
Eğer hutbenin son iki bölümüne, hitap niteliğine ve onda kullanılan sözcük ve kelimelere dikkatlice bakacak ve içeriğini Süleym b. Kays’ın, hutbenin zaman, mekan ve meclisteki hazır bulunanlar açısından niteliği hakkındaki sözleriyle mukayese edecek olursak, her üç bölümündeki sözlerin tümünün bir mecliste ve böyle özel bir durumda irad edilmiş olduğunu ve böyle önemli ve ateşli bir konuşmayı oluşturduğunu anlamakta bir güçlük çekmeyiz.
Yine bu mukayeseyle, bu hutbenin her üç bölümdeki sözlerinin birbirinden ayrı olmayacağı, yani bir bölümünün Minâ’da, diğer bölümünün ise normal irşat ve öğüt şeklinde olan normal bir konuşma meclisinde olmayacağı anlaşılacaktır.
Özellikle hutbenin son bölümünde yer alan sert konuşma, meydan okuma, yakın bir zamanda ameli kıyama değinme, dinleyicilerin bu kıyam ve hareketi desteklemek ve ona yardımda bulunmak için açık bir şekilde davet edilmeleri, bu hutbenin her üç bölümünün birbirleriyle bağlantılı ve irtibat içerisinde olduklarına bir delildir.
Üstelik, Hüseyin b. Ali (a.s)’ın yaşam tarihinde, ne Muaviye’nin ölümünden önce ve ne de ondan sonra; ne Medine şehrinde ve ne de diğer şehirlerde, Peygamber (s.a.a)’in ashabından ve tabiinlerden oluşan böyle görkemli ve azametli bir meclisten kesinlikle söz edilmemiştir. İmam Hüseyin (a.s)’ın mübarek hayatı boyunca kendisinden tarih ve hadis kitaplarında naklolunan öğütler, vasiyetler, hitabe ve mektuplar, bu hutbenin anlam ve içeriğiyle genel bir farklılık arz etmektedir. Hatta İmam (a.s)’ın Kerbela yolu ve Aşura günündeki hutbe ve konuşmalarının içeriği bile bu hutbenin içeriğiyle mukayese edilemez. Zira zaman, mekan ve dinleyiciler açısından bu konuşmalardaki durum, Minâ hutbesindeki durumdan çok farklıdır.
2- İmam Humeynî (r.a)’in Sözü
İran İslam Cumhuriyeti’nin kurucusu, o büyük arif, kadri yüce fakih, eşsiz mütekellim ve denksiz filozof Hazreti Ayetullah’il-Uzma İmam Humeyni (Allah onun burhan ve hüccetini nurlu kılsın ve onu atalarının (a.s) kenarında olmak üzere kendi cennetlerinde yerleştirsin) de “Velayeti Fakih” bahsi ve din alimlerinin vazifelerini beyan etmesi münasebetiyle bu hutbenin son iki bölümünü “Tuhaf’ul-Ukul” kitabından nakletmiştir. Ama “Tuhaf’ul-Ukul” kitabının müellifi Hasan b. Şu’be el-Harranî, Merhum Feyz ve Allame Meclisi’nin hilafına, İmam Hüseyin (a.s)’ın, bu hutbenin ikinci ve üçüncü bölümünü Minâ’da buyurduğunu vurgulamaktadır: “...İmam Hüseyin (a.s) bu meşhur nutku Minâ’da buyurmuş ve bu konuşmasında zalim Emevi hükümeti aleyhine gerçekleştirilen dahili cihadının sebebini açıkça beyan etmiştir.”[10]
Gerçi bu asırdaki bazı alim ve yazarların sözlerinde de böyle bir ihtimal söz konusu olmuştur. Ama İmam Humeynî gibi bir şahsiyetin bu kesin görüş ve açık ifadesi her çeşit ihtimal, şek ve şüpheyi gidermekte ve bu kesin görüşü Süleym b. Kays-i Hilalî’nin görüşüyle birleştirdiğimizde artık hutbenin bütün bölümlerinin birlikteliği teyit ve tespit edilmiş olmaktadır.
Birinci delil esasınca yıllar önce bu hutbenin bütün bölümlerinin tek bir hutbe olduğuna inanmama rağmen, büyük alim ve muhaddislerin sözlerinden bu konu hakkında açık ve net bir delilin olmaması sebebiyle bu hutbeyi böyle müstakil bir kitap halinde yayınlamaktan çekiniyor ve ihtiyatla yaklaşıyordum. Ama İmam Humeyni (r.a)’in bu konu hakkındaki görüşünden haberdar olmam, beni bu işi yapmaya cesaretlendirerek hutbenin bu haliyle yayınlanması önündeki engelleri ortadan kaldırmış oldu.
Gerekli Hatırlatma:
Her ne kadar iki delile istinat ederek hutbenin üç bölümünü müstakil bir hutbe olarak sunuyorsak da şuna dikkat edilmesi gerekir ki, bu hutbe mevcut haliyle de İmam Hüseyin (a.s)’ın o mecliste buyurduğu bütün sözlerini kapsamına almamaktadır. Zira hutbenin ilk bölümünü nakleden Süleym b. Kays şöyle diyor: “İmam Hüseyin (a.s), Ehl-i Beyt (a.s)’ın Kur’ân ve hadislerdeki bütün faziletlerini açıkladı ve onların her biri hakkında gerekli izah ve açıklamalar yaptı.”[11]
Halbuki hutbeyi okuyunca, hutbenin o bölümünün, Ehl-i Beyt’in Hz. Peygamber (s.a.a)’in hadislerinde yansıyan faziletlerinden sadece bir kısmını içerdiğini göreceksiniz.
Diğer bir şahit de şu ki, hutbe, hamd-u sena ve bismillah olmaksızın “amma ba’d” ibaresiyle başlamaktadır. Böyle önemli bir hutbenin, Allah’ın adı zikredilmeden ve hamd-u sena söylenmeden İmam Hüseyin (a.s) vesilesiyle irad edilmesi mümkün değildir. Bu konu hakkında da Süleym b. Kays şöyle diyor: “Fe-qame fiyhim hatîben fe-hamidellahe ve esna aleyhi sümme qal...”[12] Yani “İmam Hüseyin (a.s) hutbeyi irad etmek için ayağa kalktılar ve Allah’a hamd-u sena ettikten sonra şöyle buyurdular: ...”
Binaenaleyh, hutbe, hamd-u sena ile başlamış fakat naklolunmamıştır. İşte bu da, hutbenin insicam ve irtibatını sağlamakta etkili ve yararlı olacak bir takım diğer söz ve cümlelerin de, hutbenin bazı bölümleri kesilip özetlenmesinden dolayı muhaddis ve ravilerin eline ulaşmadığı ihtimalini güçlendiriyor.
Şehitlerin efendisi Hz. Eba Abdullah Hüseyin (a.s)’dan, bu teşebbüsteki kusur ve yanılgımızı mazur görmesini özrümüzü kabul etmesini ve kendi lütuf ve teveccühünden bizleri ümitsiz etmemesini acizane bir şekilde temenni ediyoruz.
Araştırmacı ve görüş sahiplerinden, bu konunun ıslah ve tamamlanmasında etkili olabilecek her çeşit görüş ve tahkikatlarından bizleri haberdar etmelerini samimi bir şekilde bekliyoruz.
İKİNCİ BÖLÜM
MİNA HUTBESİNİN SENEDİ
Burada Minâ hutbesinin, senet ve muhteva açısından öneminin açıklıkkazanması için onun
asıl ravileri olan Süleym b. Kays-i Hilalî ve Hasan b. Şu’be el-Harranî’nin şahsiyetleriyle tanışmamız gerekir. Zira önceden değindiğimiz gibi Süleym b. Kays, hutbenin ilk bölümünün metnini rivayet eden ilk muhaddistir. Onun kitabı, hutbenin bu bölümü kendisinde nakledilen ilk hadis kitabıdır. Nitekim Hasan b. Şu’be el-Harranî de, söz konusu hutbenin son iki bölümünü Tuhaf’ul-Ukul kitabında nakleden ilk muhaddistir.
Süleym b. Kays
Mübarek ismi “Süleym”, lakabı “Hilalî”, künyesi ise “Ebu Sadık” olan Süleym b. Kays Kufeli’dir. Süleym b. Kays, hadis ravilerinden ve Emir’ul-Müminin Ali (a.s)’ın özel ashabından ve o hazretin emrinde Sıffîn savaşına katılan kimselerdendir.
Süleym b. Kays-i Hilalî, Hz. Ali (a.s)’dan ilave İmam Hasan-ı Mücteba (a.s)’dan İmam Muhammed Bâkır (a.s)’a kadar Ehl-i Beyt İmamlarından dört tanesini de görmüştür. Emir’ul-Muminin Ali (a.s)’ın özel Şiileri gibi, o da Haccac b. Yusuf tarafından aranınca kendi şehir ve bölgesinden firar ederek Eban b. Ayyaş’a sığınmıştır. Onun evinde bir müddet gizi yaşadıktan sonra hicretin 90. yılında dünyadan göç etmiştir.
Rical alimleri Süleym b. Kays’ı, manevî şahsiyetlerden, Ehl-i Beyt dostlarından ve birinci sınıf ravilerden biri olarak tanıtmışlardır. O, rivayet ettiği hadisleri ya direkt olarak masumlardan veya Selman, Ebuzer ve Mikdad gibi özel şahsiyetlerden almıştır.
Onun kitabı, Şia aleminde ilk telif olan[13] ve asırlar boyunca alim ve muhaddislerin istifade ettikleri kaynak kitaplardan sayılmaktadır. Bu kitap, Süleym b. Kays’ın ölüm vakti Eban b. Ayyaş’a teslim edilen ve metni ise Eban vesilesiyle İmam Seccad (a.s)’ın huzurunda okunan ve İmam (a.s) tarafından teyit edilen kitabın aynısıdır. İmam (a.s), o kitabın hadisleri hakkında şöyle buyurmuştur: “Süleym rahmetullahi aleyh, doğru söylemiştir; bunlar, bizim bildiğimiz sözlerdir.”
Süleym b. Kays’ın hadisleri, Kütüb-ü Erbea’da[14] ve diğer güvenilir kaynak kitaplarda nakledilmiştir. Her ne kadar Süleym’in şahsiyeti ve onun kitabının önemi hakkında konuşmak iki müstakil ve geniş bir bahis gerektirse de özetle geçmek ve bu kitaba uygun hareket etmiş olmak için, onları bir bölüm şeklinde, bazı rical alimleri ve muhaddislerin, bu iki yöne yönelik veya bu iki yönden birisi hakkındaki söz ve teyitlerini nakletmekle yetiniyoruz:
1- Büyük muhaddis Ahmed b. Muhammed-i Berkî[15] (Ö: 274) şöyle diyor: “Süleym b. Kays, Emir’ul-Muminin Ali (a.s)’ın ashabının[16] evliyalarındandır.”[17]
2- Sikat’ul-İslam Kuleynî (Ö: 328) “Kafi” adlı kitabının çeşitli bablarında[18] Süleym b. Kays’tan, itikat ve ahkamla ilgili birçok hadis nakletmektedir. Önemli olan bir nükte de şu ki, merhum Kuleynî, Süleym’in rivayetlerini, birkaç bab hariç kitabının diğer bütün bablarının evvelinde getirmiştir. Bunun kendisi de, onun rivayetlerinin diğer rivayetlerden daha çok bu büyük muhaddisin dikkatini çektiğini gösteren diğer bir delildir. Çünkü merhum Kuleynî’nin, “Kafi” kitabının bablarından her birinin ileriye alınıp geriye atılmasındaki ölçü ve metod, senet açısından sağlamlıkları ve metindeki açık ifadeleri olmuştur. İşte bu yüzden görüyoruz ki, Kafi kitabının son bablarında yer alan bazı rivayetler müphem ve mücmeldirler; bundan dolayı onların tefsir ve izah edilmeleri gerekir.
3- “Gaybet-i Nu’manî” kitabının sahibi muhaddis Muhammd b. İbrahim-i Nu’manî[19] (Ö: 385), Süleym b. Kays’ın kitabından birçok rivayet naklettikten sonra şöyle diyor: “Şia alimleri ve muhaddislerinin, Süleym b. Kays’ın kitabının en büyük ve en eski kaynaklardan biri olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Geçmiş alim ve muhaddislerimiz onun sözlerini nakletmişlerdir. Zira o kitapta mevcut olan bütün hadisler, ya müstakimen Resulullah (s.a.a)’den veya Emir-ul Müminin Hz. Ali (a.s)’dan veya Selman, Ebuzer ve Mikdad gibi Resulullah (s.a.a)’i ve Emir-ul Müminin Ali (a.s)’ı görüp de onlardan hadis öğrenen kimselerden alınmıştır.”
Yine şöyle vurguluyor: “Süleym b. Kays’ın kitabı, Şia’nın güvenilir kaynaklarındandır. Şia alimleri sürekli olarak onun kitabının sözlerinden yararlanmaktadırlar”[20]
4- Şeyh’ut-Taife (diye lakap almış olan) Şeyh Tusî (Ö: 460) şöyle diyor: “Künyesi Ebu Sadık olan Süleym b. Kays-i Hilalî’nin (çok değerli) bir kitabı vardır...”
Daha sonra Eban b. Ayyaş ve İbrahim-i Yemani tarikiyle Süleym b. Kays’a ulaşan hadis senedinin silsilesini nakletmektedir.[21]
5- Allame Hillî (Ö: 726) şöyle diyor: “Süleym b. Kays-i Hilalî’ye gelince; Keşşî, ondan pek çok hadisler nakletmiştir ki bunun kendisi, onun şahsiyetinin büyüklüğü ve kitabının sıhhatine bir delildir.[22]
6- Uzman muhaddis Şeyh Hürr-i Amilî (Ö: 1104), Allame Hillî’nin, Süleym’in şahsiyetinin teyidi ve kitabının sağlıklı oluşu hakkındaki sözünü ve Berkî’nin, “Süleym, Emir’ul-Müminin Ali (a.s)’ın ashabının evliyalarındandı” şeklindeki ifadesini naklettikten sonra: “Kaza babında, Süleym’in kitabının İmam Seccad (a.s)’a gösterildiğine değindik” diyor.
Sonra şöyle buyuruyor: “Bu kitabın mevcut nüshalarının sözleri arasında onun uyduruk olduğuna dair herhangi bir delil yoktur. Her ne kadar sözleri zayıf ve doğru olmayan bir nüshanın bulunması mümkünse de ancak alimler arasında böyle bir nüsha meşhur ve yaygın olmadığı gibi bizim elimize de ulaşmamıştır.
Güvenilir bir şahsiyet olan Muhammed Nu’manî, “el-Gaybet” kitabında açıkça şöyle ifade etmektedir: “Şia alimleri, Şiilerin Süleym’in kitabının sözlerini naklettikleri ve tam bir itimatla rivayetlerini aldıkları en eski usul ve kaynak kitaplarından olduğu konusunda ittifak etmişlerdir.”[23]
7- Allame Meclisi de şöyle diyor: “Süleym b. Kays’ın kitabı son derece meşhurdur. Bazıları onu zayıf göstermeye çalışmışsa da gerçek şudur ki, söz konusu kitap güvenilir usul ve kaynak kitaplardandır.”[24]
Diğer bir yerde de, söz konusu kitabın sened silsilesinin iki yolla Süleym b. Kays’a ulaştığını, Süleym vesilesiyle onun intikal niteliğini (ölüm anında Eban b. Ayyaş’a teslim ettiğini) ve Eban vasıtasıyla da onun İmam Seccad (s.a)’a gösterildiğini Süleym’in kitabının önsözünde yer alan aynı tafsilatla beyan etmektedir.[25]
Açıklama:
Vesail’uş-Şia kitabının sahibinin (r.a), elinde olan Süleym b. Kays’ın kitabının nüshasında yanlış bir sözün olmadığını vurgulaması ve o isimde meşhur ve güvenilir olmayan bir nüshanın olma ihtimalini vermesi ve Allame Meclisi (r.a)’in de Süleym b. Kays’ın kitabının son derece meşhur olduğunu söylemesi, güvenilir usul ve kaynaklardan sayıldığını vurgulaması, meşhur rical alim ve bilginleri karşısında İbn-i Gazairi’ye nisbet edilen rical kitabına uyarak Süleym b. Kays’ın kitabının ona nisbet edilmesinde şüphe eden bazı kimseleri reddetmek mahiyetinde olup aynı zamanda bazı muhaddislerin karşısında durarak Süleym b. Kays’ın kitabının bazı nüshalarında bulunan bir iki zayıf rivayetten dolayı söz konusu kitabın tümünü eleştiren kimselere de bir çeşit cevaptır.
Dikkat edilmesi gereken bir nokta da şudur ki, Şeyh Tusi’yle aynı asırda yaşayıp hicri 460’da ölen İbn-i Gazairî, her ne kadar ilmî şahsiyetlerden sayılsa da, onun adıyla meşhur olan rical kitabı, alim ve bilginler arasında geniş çapta eleştirilmiş ve yanlışlıkları ortaya konulmuştur.
Bu kitabın müellifinin İbn-i Gazairi olup olmaması veya muhaliflerin, bir takım özel garaz ve hedeflerle Şia’nın hadis ve rivayet kaynaklarına kültürel bir darbe vurmak için bu kitabı yazarak o büyük ilmi şahsiyete nisbet etmiş olmaları hakkında pek çok sözler de söylenmiştir. Zira bu kitap, rivayet ve hadisleri cerh ve güvenilir şahsiyetleri ise taz’if etme açısından o kadar meşhur ve maruftur ki, onun müellifi hakkında şöyle demişlerdir: “Güvenilir ravilerden, İbn-i Gazairi’nin cerh ve eleştirmelerinden çok az kimse kurtulabilir.”[26]
İşte bundan dolayı merhum M***anî, Süleym’in şahsiyeti ve kitabının sıhhat ve senedi hakkında genişçe bahsettikten sonra şöyle diyor: “...Ama İbn-i Gazairî, merdut adeti üzerine Süleym ve kitabı hakkında münakaşa yapmış ve onları eleştirmiştir.”
Mamkanî daha sonra İbn-i Gazairî’nin eleştirisini reddederek Süleym b. Kays’ın kitabının sahih olduğunu ortaya koymaya çalışmıştır.[27]
Ayetullah’il-Uzma Hoî de, Süleym b. Kays’ın şahsiyeti, onun kitabının teyit ve sıhhati hakkında ve İbn-i Gazairî ve benzerlerine cevaben doyurucu bir şekilde bahsettikten sonra şöyle diyor: “Bir kitabın, bir veya iki zayıf sözü içermesi, o kitabın uyduruk olduğuna dair bir delil olamaz. Zira birçok hadis kitaplarında hatta hadis kitaplarının en sağlam ve en sıhhatlisi olan “Kafi” kitabında bile böyle bir durum vardır.”[28]
İbn-i Gazairi’ye istinat edilen rical kitabı hakkında da şöyle diyor: “Bu kitabın İbn-i Gazairi’ye nisbet edilmesi doğru değildir. Hatta alimlerden, bu kitabın bazı muhalifler tarafından uydurularak İbn-i Gazairi’ye nisbet bile edildiğini kesin olarak söyleyenler vardır.”
Daha sonra onun kendisi de, bir takım deliller zikrederek İbn-i Gazairi’nin ricalinin sahte ve uyduruk olduğunu teyit ve tekit etmektedir.[29]
Süleym b. Kays’ın şahsiyeti ve kitabının önemi hakkında bu kısa bilgiyle yetiniyoruz.[30]
* * *
Künyesi Ebu Muhammed olan Hasan b. Ali b. Hüseyin b. Şu’be el-Harranî, Şeyh Saduk’la (Ö: 381) aynı asırda yaşamış olup Şeyh Mufid’in hadis şeyhlerindendir.
Hasan b. Şu’be el-Harranî, Şia’nın büyük alim, fakih ve muhaddislerindendir. “Tuhaf’ul-Ukul” ve “Temhis” gibi birçok kitaplar telif etmiştir. Alimler ve muhaddisler, onu güvenilir bir muhaddis unvanıyla övmüşlerdir. Alim, bilgin ve araştırmacılar onun Tuhaf’ul-Ukul adlı kitabının rivayetlerini güvenilir kaynaklardan biri olarak kabul etmişlerdir. Örneğin:
Muhaddis Şeyh Hürr-i Amilî (r.a), Tuhaf’ul-Ukul da aralarında olduğu Vesail’uş-Şia’nın kaynakları hakkında şöyle diyor: “Ben bu kitabın (Vesail’uş-Şia’nın) hadislerini, onların sıhhati, müellifleri veya diğer alimler vasıtasıyla teyit edilmiş olan, güvenilir şahit ve karineler esasınca sabit olan ve hiçbir şek ve şüphe bırakmayacak şekilde her kaynağın, müellifine olan intisabı tevatür yoluyla veya alimlerin sözlü ve nakli şehadetleriyle bana kesin ve malum olan kaynaklardan naklediyorum.”[31]
Vesail’uş-Şia kitabının kaynaklarını sayınca Tuhaf’ul-Ukul kitabını şöyle tanıtıyor: “Şeyh’us-Saduk (doğru sözlü şeyh) Hasan b. Ali b. Şu’be (el-Harranî)’nin telif ettiği Tuhaf’ul-Ukul kitabı.”[32]
Allame Meclisi de şöyle diyor: “Bu kitabın (Tuhaf’ul-Ukul kitabının) düzen ve muhtevası, onun müellifinin şahsiyetinin yüceliğine bir delildir. Öğüt ve inanç esasları hakkındaki rivayetlerinin çoğu, senede ihtiyaç duymayan kesin rivayetlerdendir.”[33]
Kadri yüce alim ve rabbani arif Şeyh Hüseyin b. Ali b. Sadık-i Bahranî, ahlak ve süluk kitabında Tuhaf’ul-Ukul kitabı hakkında şöyle diyor: “Bu kitabın müellifi Hasan b. Ali b. Şu’be el-Harranî, Şeyh Mufid’in kendisinden hadis naklettiği Şia alim ve muhaddislerinin en eskilerindendir.”[34]
Tuhaf’ul-Ukul Rivayetleriyle İstinbat
Etmenin Ölçüsü
Merhum Şeyh Hürr-i Amilî’nin, Tuhaf’ul-Ukul kitabını Vesail’uş-Şia’nın kaynaklarından sayması ve müellifini “Şeyh-i Saduk” unvanıyla zikretmesi, onu, en büyük itimat ve güvenirle övmesi demektir. Buna ilaveten, Hasan b. Ali b. Şu’be el-Harranî’nin şahsiyetinin azametine en büyük ve sağlam delil, Şeyh Mufid ve Allame Meclisî gibi dinin sütunu sayılan büyük alimlerin ve “Hedaik”, “Cevahir”, “Riyad”, Miftah’ul-Kerame” ve “Mekasib” gibi ilmi ve istidlali kitapların müelliflerinin, Tuhaf’ul-Ukul kitabına müracaat etmeleri ve fıkhî hükümlerde bu kitapta yer alan bir rivayetle istidlal etmeleridir.
İşte bu konu bazı kimseler için; “Tuhaf’ul-Ukul kitabının rivayetleri senetsiz bir şekilde mürsel olarak nakledilmesine rağmen, ilmin sütunları sayılan bazı muhakkiklerin bu çeşit rivayetlere istinat ederek onlarla istidlal etmeleri, hangi esas ve temel kaide üzerinedir?” diye soru teşkil etmiştir.
Bu soruya cevap vermek için okuyucunun dikkatini, Tuhaf’ul-Ukul kitabının müellifinin, söz konusu kitabın önsözünde yer verdiği şu nükteye çekiyorum: “Her ne kadar ben, bu kitabın çoğu rivayetlerini bizzat kendim muhaddislerin kendilerinden sözlü olarak duymuş ve dinlemişsem de o hadisleri bu kitapta naklederken iki sebepten dolayı senetlerini attım. O sebeplerden biri kitabın kısa ve öz olmasını sağlamak içindi; diğer sebebi ise, bu rivayetlerin metin ve muhtevaları, kendilerini doğrulamakta ve onların sıhhatini ortaya koymaktadır.
Yazarın görüşüne göre Tuhaf’ul-Ukul’un müellifinin bu nükteyi beyan etmesi, bu kitabın nihayet derecede itibarına ve rivayetlerinin sağlıklığına diğer bir delildir. Zira muvassak (güvenilir) ve saduk (çok doğru sözlü) bir muhaddisin bu sözü buyurmuş olması, onun, rivayetlerin sıhhat ve senet zincirlerine tam bir itimat ve güveni olduğu halde onların senetlerini attığını ve onları mürsel olarak nakletmeği tercih ettiğini göstermektedir. Binaenaleyh mürsel ve senetsiz rivayetleri nakletmeğe teşebbüs etmemiştir.
Nitekim bizim büyük muhaddislerimiz, İbn-i Umeyr’in mürsel rivayetlerini, “O, mürsel rivayetleri sadece güvenilir ravilerden naklediyor” deliline göre onun müsned rivayetleri gibi kabul etmişlerdir.
Yine bu delile göre, “Men la Yehzuruh’ul-Fakih”in mürsel rivayetleri, müsnet rivayetleri gibi muteber ve hüccet telakki edilmiştir.[35]
Hatta Şeyh Behaî’nin nakline göre, Usulilerden bazıları, çok adil muhaddislerin mürsellerini müsnetlerine tercih etmişlerdir.[36]
Tuhaf’ul-Ukul kitabı da, bu önemli nükteyi dikkate alarak adil ve doğru konuşan müellifinin kitabın önsözündeki izahıyla İbn-i Umeyr ve Şeyh Saduk’un Mürsel kitapları gibi muteber ve hüccet sayılmaktadır. Diyebiliriz ki, Hasan b. Ali b. Şu’be el-Harranî’nin değindiği bu önemli söz ve nükteye teveccüh etmek, muhaddislerin hadis naklinde bu kitaba itimat etmelerine sebep olmuştur. Yine müellifin kitap hakkındaki izahı, Şeyh Ensarî gibi büyük ve eşsiz bir muhakkikin, rivayetlerin metin ve senetleri hakkındaki derin dirayet ve dikkatine rağmen, ahkamı istinbat etmede sadece bu kitaba istinat etmekle kalmayıp onun rivayetini de fikhi hükümlerin temel kanun ve kuralı olarak ele almış ve kitabının her bölümünde ondan yararlanmıştır. Nitekim Sahib-i Cevahir[37] ve diğer muhakkikler de böyle yapmışlardır.
Yine diyebiliriz ki, bazı büyüklerin, Şeyh Ensarî’nin bu istinadını, onun zayıf rivayetlerle amel ettiğine dair bir delil teşkil ettiğini söylemeleri doğru bir yorum değildir. Bu çeşit yorum ve zanlar, değinilen nüktelere teveccüh etmemekten kaynaklanmaktadır. Üstelik böyle bir söz, bütün alim ve muhakkiklerin delillerine geçerlilik kazandıramaz.
Netice:
Gerçi akait ve fikhi hükümlerle ilgili rivayetlerin aksine, ahlaki rivayet ve hutbelerin senet silsilelerini araştırmak ve raviler hakkında fazla dikkat göstermek adet değildir; bu çeşit rivayetlerde sadece kitap ve müellifinin güvenirlik ve itibarına bakılır; hatta bazen tarih kitapları da senet gösterilmeye tabi tutulur. Ama görüldüğü gibi İmam Hüseyin (a.s)’ın Minâ’da buyurmuş olduğu söz konusu hutbe, kendisini doğrulayan metin ve içeriğinin sağlamlığına ilaveten şu özelliğe de sahiptir: Bu hutbenin ilk bölümü çok sağlam bir senede sahiptir; son iki bölümü de müsnedin (istinat edilen kitabın) muteber oluşu açısından ve bazı ravi ve muhaddisler yoluyla kaynak sayılan bir takım kitaplarda naklolunmuştur. Alim ve muhakkikler de temel inançlar ve şer’î hükümleri elde etmede bu çeşit ravi ve kaynaklara güvenmiş ve onlara istinat ve itimat etmişlerdir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İMAM HÜSEYİN (A.S)’IN
MİNA HUTBESİNİ İRAD ETME SEBEBİ
Süleym b. Kays, bu değerli hutbenin önemi, o günkü şartların hassasiyeti ve irad edildiği zaman ve mekanın ehemmiyeti açısından, hutbenin metnini nakletmeden önce Muaviye’nin[38] 25 yıllık hükümeti döneminde Müslümanların nasıl bir vaziyette olduklarını, Müslümanlara, özellikle de Irak ve Kûfe halkına yapılan sınırsız zulüm ve haksızlıkları anlatmaya, hutbenin tarihi bağlantısını korumak ve irad edilme sebebini beyan etmek için tarihin üzerine örtülen kalın perdeyi biraz aralamaya, Ehl-i Beyt’in (a.s) hakkının zayi olmasından bir örnek vermeye ve Emir’ul-Müminin Ali (a.s)’ın Şialarına reva görülen zulüm ve haksızlıklardan bir bölümünü açıklamaya çalışmış ve daha sonra bu hutbenin ne şekilde irad edildiğine deüinip birinci bölümün metnini nakletmeye başlamıştır.
Muaviye ve Kays b. Sa’d’ın[39]
Medine’deki Tartışmaları
Süleym şöyle naklediyor: Muaviye, İmam Hüseyin (a.s)’la barış antlaşması yaptıktan sonra hac seferi niyetiyle Medine’ye hareket etti. Medine’nin dışında onu karşıladılar. Muaviye, kendisini karşılayanlar arasında Ensarlıların Kureyişlilerden az olduğunu görünce bunun nedenini Kays b. Sa’d’dan sordu.
Kays cevaben: “Ey müminlerin emiri! Malın azlığı ve bineğin olmayışı, Ensarlıları evlerine kapatmıştır.”
Muaviye: “Su taşıyan develer nerededir?”
Kays: “Resulullah (s.a.a)’in yanında, sizinle savaştığımız Bedir, Uhud ve diğer savaşlarda yok oldular. Ama siz istemediğiniz halde İslam galip geldi.”
Muaviye: “Bu konudan vazgeçmemiz daha iyidir.”
Kays: “Evet, Resulullah (s.a.a): “Benden sonra ehil olmayan kişilerin size musallat olduğunu göreceksiniz” buyurmuştur. Ey Muaviye! Bizi, su taşıyan develerimizle mi alay ediyorsun? Oysa Allah’a andolsun ki biz, Bedir ve Uhud savaşlarında bu su taşıyan develerle sizinle karşılaştık. Siz Allah’ın nurunu söndürmek ve şeytan yolunun galip gelmesi için çalışıp çaba sarf ediyordunuz. Sonuçta sen ve baban İslam’ı icbar ve ikrahla kabul etmek zorunda kaldınız.”
Muaviye: “Ey Kays! Siz yaptığınız yardımlarla bize minnet etmek mi istiyorsun? Oysa biz Kureyş’in sizin üzerinizde minnetimiz vardır. Zira sizin Resulullah’a yardım etmeniz, bize yardım etmeniz demektir; çünkü Peygamber (s.a.a) bizim amcamızın oğlu ve bizim kabilemizdendi. O halde biz Kureyş’in siz Ensar’ın üzerinde minneti vardır. Zira Allah-u Teâla sizi bizim yaver ve takipçilerimiz kılmış ve bizim vesilemizle sizi hidayet etmiştir.”
Kays: “Evet, Allah-u Teâla Hz. Muhammed (s.a.a)’i bütün alemlere rahmet olarak göndermiş, O’nu insan ve cinlerin, siyah ve beyazların hidayeti için göndermiş, peygamberlik ve resullüğüyle de O’na özellikler vermiştir. O’nu ilk olarak tasdik edip nübüvvetine iman eden, amcası oğlu Ali (a.s) olmuştur. Kureyş’in eziyetleri karşısında O’nu savunan ve kabilenizin zulüm ve eziyetlerini engelleyen tek şahıs Ebu Talip olmuştur. İşte O, ölüm anında bile Peygambere yardım etme ve düşmanları karşısında O’nu savunma hususunda oğlu Ali (a.s)’a vasiyette bulunmuştur. Hz. Ali (a.s) da O Hazrete yardım etme yolunda var gücüyle çaba sarf etmiş, zorluklar ve sıkıntılar karşısında canını O’na siper etmiştir. Bu iftihar Kureyş’in bütün fertleri arasından sadece Hz. Ali (a.s)’a nasip olmuştur. Bu güzel cübbe (velayet cübbesi), bütün Arap ve Arap olmayanlar içerisinde sadece onun üzerine uymuş ve ona yakışmıştır.
Resulullah (s.a.a) amcası Ebu Talib’in himayesi altında olduğu sırada Ebu Leheb de onlardan olmak üzere Kureyş büyüklerini ve Ebu Talib oğullarından kırk kişiyi evine davet etti. Hz. Ali (a.s) da onları ağırlamayı üstlendi. Resulullah (s.a.a) bu meclise katılanlara şöyle buyurdular: “Sizlerden hanginiz, ümmetim arasında benim kardeşim, vezirim, vasim ve benden sonra bütün müminlerin velisi ve önderi olmaya hazırdır?”
Resulullah (s.a.a) bu sözü üç kez tekrarladı. Ama mecliste bulunanlar susarak bir cevap vermediler. İşte bu sırada Hz. Ali (a.s) şöyle dedi: “Ya Resulellah! Ben iftiharla bunu kabul ediyor ve emrine itaat etmeye de hazırım.”
Resulullah (s.a.a), Hz. Ali’yi bağrına basarak mübarek dilini onun ağzına bıraktı ve onun için şöyle dua etti: “Allah’ım! Ali’nin kalbini kavrayış, ilim ve hikmetle doldur.”
Sonra Ebu Talib’e dönerek buyurdular ki: “Artık bundan sonra oğlun Ali’nin emirlerine uy ve sözlerini kabul et. Zira Allah-u Teâla onu, Peygamberine nispetle Harun’un Musa’ya olan nispeti (konumu) gibi kılmıştır.”
Resulullah (s.a.a) (ashabı arasında kardeşlik akdi kılınca) Hz. Ali (a.s)’ı da kendisine kardeş seçerek onunla kendisi arasında kardeşlik bağı kurdu...”
Kays Hz. Ali (a.s)’ın fazilet ve menkıbelerinden bir çok sözler Muaviye’ye sayarak onunla tartıştı. Ezcümle şöyle dedi: “Allah’ın, kesilen iki kolu yerine Berrin cennetinde meleklerle uçması için kendisine iki kanat verdiği Cafer-i Tayyar, şehitler efendisi Hamza ve cennet hanımlarının hanımefendisi Fatımat’üz- Zehra Hz. Ali (a.s)’ın ailesindendir.
Ey Muaviye! Allah’a andolsun ki, eğer sizin kabileniz arasında Peygamber (s.a.a) ve Ehl-i Beyti’ni görmezlikten gelirsek, biz Ensar topluluğu sizden daha iyi, Allah katında ve Resulullah (s.a.a) ve âilesi açısından sizlerden daha üstün oluruz. İşte bundan dolayı Resulullah (s.a.a)’in vefatından sonra Ensar topluluğu babamın etrafını sarıp onunla biat etmek istediler. Ama Kureyş baş kaldırıp, Ali b. Ebi Talib, O’nun ailesi ve O’nunla akrabalık ve velayet hakkı üzerinde bizimle tartışmaya kalkışarak bu yolla bize galip oldular. Fakat çok geçmeksizin aynı fertler hem Ensar’a ve hem de Peygamber (s.a.a)’in ailesine zulmettiler. Allah’a andolsun ki, Hz. Ali ve evlatlarının var olması halinde, Kureyş ve Ensar’dan, Arap ve gayr-i Arap’tan hiç kimsenin hilafette bir hakkı yoktu.”
Muaviye sinirli bir şekilde: “Ey Sa’d’ın oğlu! Bu sözleri baban Sa’d’dan mı öğrendin?”
Kays: “Babamdan daha iyi olan ve üzerimdeki hakkı babamın hakkından daha fazla olan biri bu sözleri bana öğretmiştir.”
Muaviye: “O kimdir?”
Kays: “O, ümmetin sıddıkı ve Resulullah (s.a.a)’den sonra en bilgin şahıs olan Ali b. Ebi Talib’tir. O öyle bir kimsedir ki, Allah-u Teâla onun hakkında şu ayeti nazil etmiştir: “De ki: Benimle sizin aranızda şahit olarak Allah ve kitap bilgisine sahip olan yeter.”[40]
Daha sonra Kays, Hz. Ali (a.s) hakkında nazil olan bütün ayetleri Muaviye’ye okudu.
Muaviye: “Ümmetin sıddıkı Ebu Bekir, faruku ise Ömer değil mi? “Ve men indehu ilm’ul-kitap” (Kitabın ilmi yanında olan) ayeti Abdullah b. Selam[41] hakkında nazil olmamış mı?”
Kays: “Bu lakaplara en çok layık olan kimse, Allah-u Teâla’nın, onun hakkında “(Rabbinden apaçık bir belge üzerinde bulunan ve onu ondan bir şahit izleyen...”[42] buyurduğu kimsedir. Bu vasıfların en bariz örneği, Resulullah (s.a.a) Gadir-i Hum’da: “Ben kimin mevlası isem Ali de onun mevlasıdır...” buyurarak onu imamet ve velayet makamına atadığı ve “Tebuk” savaşında kendisine: “Sen bana nisbetle Harun’un Musa’ya olan nisbeti gibisin...” buyurduğu kimsedir.”
Muaviye bu münazara ve tartışmadan dolayı öfkelendi ve Hz. Ali (a.s)’ın faziletlerinin beyan edilmesinden çok rahatsız oldu. İşte bu yüzden münadiler (çağrıcılar) vesilesiyle Medine halkı ve diğer şehir ve bölgeler için mektuplar yazarak şöyle ilan edilmesini emretti: “Ben, Ali ve ailesinin fazileti hakkında bir hadis bile nakleden kimseden zimmemi beri ettim (sorumluluk ve dokunmazlığı kaldırdım)...”
Bu emir neticesinde, hatip ve vaizler tarafından İslam topraklarının her tarafında minberler üzerinde Emir’ul-Müminin Ali ve ailesine lanet okumak ve O’nların hakkında çirkin laflar söylemek, resmiyet kazanarak başlamış oldu.
İbn-i Abbas’ın[43] Muaviye İle Tartışması
Muaviye, Medine’de bulunduğu günlerde şehrin bazı yerlerini gezerken, Abdullah b. Abbas’ın da içlerinde oturmuş olduğu Kereyş’ten bir grupla karşılaştı. İbn-i Abbas hariç orada bulunanların hepsi Muaviye’ye saygı için yerlerinden kalktılar. Muaviye, İbn-i Abbas’ın ona ihtiram göstermemesinden rahatsız olarak şöyle dedi: “Ey İbn-i Abbas! Senin bu saygısızlığın, Sıffin savaşından dolayı kalbinizdeki kinin göstergesidir. Ey İbn-i Abbas! Amcam oğlu Osman, mazlum olarak öldürüldü (Siffin savaşı işte bundan dolayı idi).”
İbn-i Abbas: “Ömer b. Hattab da mazlum olarak öldürüldü. O halde onun mazlumiyetini telafi etmek için hilafeti oğluna teslim et!”
Muaviye: “Ömer’i müşrik birisi öldürdü.”
İbn-i Abbas: “Osman’ı kim öldürdü?”
Muaviye: “Onu maalesef Müslümanlar öldürdü.”
İbn-i Abbas: “Bu sözün sana bir cevap olup Osman’ın kanını da zayi etmektedir. Zira eğer Müslümanlar onu öldürmüşlerse, galiba onun kanının dökülmesini helal ve meşru bilmişlerdir.”
Muaviye: “Ey İbn-i Abbas! Bizim, son günlerde İslam memleketinin her tarafına bildiriler yayınlayarak Ali’nin faziletlerinin anılmasını yasakladığımızı biliyor musun? Senin de artık susarak onun fazileti hakkında bir şey söylememen gerekir.”
İbn-i Abbas: “Muaviye! Sen bizi, (Ali’nin faziletlerinin kendisinde yansıdığı) Kur’ân’ı okumaktan mı men ediyorsun?”
Muaviye: “Hayır, Kur’ân okuyabilirsiniz.”
İbn-i Abbas: “Kur’ân’ın tefsiri nasıl; onu da okuyabilir miyiz?”
Muaviye: “Kur’ân’ı tefsir ve tevil etmemelisiniz.”
İbn-i Abbas: “Sen Kur’ân’ın zahirini okumamızı ama Allah’ın isteği olan mana ve kavramından gafil olmamızı mı istiyorsun?”
Muaviye: “Evet, sadece Kur’ân’ın zahiriyle yetininiz.”
İbn-i Abbas: “Acaba Kur’ân’ın zahirini okumak mı bize gereklidir, yoksa onun manasına göre amel etmek mi?”
Muaviye: “Onun manasına göre amel etmek daha önemlidir.”
İbn-i Abbas: “Kur’ân’ın manasını idrak etmeden onunla nasıl amel edebiliriz.”
Muaviye: “Kur’ân’ın tevil ve tefsirini, sen ve senin ailen gibi tefsir ve tevil etmeyen kimselerden öğrenmen gerekir.”
İbn-i Abbas: “Evet, bizim ailemizde nazil olan Kur’ân’ın tefsirini, Âl-i Ebi Süfyan, Yahudi ve Hıristiyanlardan öğrenmemiz gerekirmiş!”
Muaviye: “Bizi Yahudi ve Hıristiyanlarla aynı sıraya mı koyuyorsun?”
İbn-i Abbas: “Allah’a andolsun ki, sen Müslümanları Kur’ân yoluyla Allah’a tapmaktan menettiğin ve Kur’ân’ın emir ve nehyini, helal ve haramını, nasih ve mensuhunu, âmm ve hassını, muhkem ve müteşabihini anlamalarını yasakladığın andan itibaren seni Yahudi ve Hıristiyanlarla aynı mesabede gördüm. Zira Müslümanlar bu kavramlardan gaflet ederlerse, helaket, dalalet ve şaşkınlık içerisinde kalırlar.
Muaviye: “İstediğiniz kadar Kur’ân okuyunuz ama sizin aileniz hakkında olan Kur’ân ayetleri ve Peygamberin hadislerinden söz etmeyiniz.”
İbn-i Abbas: “Onlar Allah’ın nurunu ağızlarıyla söndürmek isterler. Oysa Allah, kendi nurunu tamamlayıcıdır; kafirler hoş görmese bile.”[44]
Muaviye: “Ey İbn-i Abbas! Sözü kısa kes ve sus. Eğer tahammül edemiyorsan, o zaman gizli konuş ve sözün başkalarına ulaşmasın.”
Muaviye oturduğu eve döndüğünde, İbn-i Abbas’ın kalbini elde etmek ve onun Beni Ümeyye’ye karşı muhalefet ve nefretini azaltmak için ona beş bin dirhem[45] gönderdi.”[46]
Ziyad’ın Kufe Valiliğine Atanması
Süleym b. Kays şöyle diyor: Muaviye bu tarihten itibaren, Ehl-i Beyt ve taraftarlarından bir ismin bile baki kalmayacağına mutmain olana dek Hz. Ali (a.s)’ın şiilerine baskıyı artırmayı ve onları işkence ve eziyetlere tabi tutmayı kararlaştırdı. Bu baskı ve işkencelerde Kûfe halkının musibet, bedbahtlık ve zavallılıkları herkesten daha çoktu. Çünkü Hz. Ali (a.s)’ın Kûfe’deki şiaları diğer yerlere oranla daha fazla olduğundan dolayı Ebu Süfyan’ın oğlunun oraya olan baskısı da diğer yerlerden daha fazla idi. İşte bundan dolayı Kûfe’nin hükümet ve valiliğini Ziyad b. Sumeyye’ye verdi, Basra’yı da ona ilave etti.
Ziyad da, Muaviye’nin bu muhabbet ve fevkalâde lütfü karşısında, Hz. Ali (a.s)’ın şiilerini ortadan kaldırmada kusur etmedi. Şiileri gördüğü yerde öldürdü. Böylece Hz. Ali (a.s)’ın şiilerinin kalbinde büyük bir korku ve dehşet yarattı. Onların el ve ayaklarını kesiyor, gözlerini ise çanağından çıkarıyordu. Bu cinayetler neticesinde Hz. Ali (a.s)’ın şiileri Irak’tan firar edip uzak yerlere dağıldılar ve kendi inançlarını halktan saklamaya çalıştılar. Velhasıl Kûfe’de meşhur ve tanınmış şiilerden hiç kimse baki kalmadı.
Muaviye’nin Genelgeleri
Süleym b. Kays şöyle diyor:
“Ebu Süfyan’ın oğlu Muaviye, valilerine şöyle emretti: Ali’nin evlatları ve şiilerinin tanıklığı kabul edilmemelidir. Bulunduğunuz yerlerde Osman’ın mensupları ve taraftarlarından veya onun fazilet ve menkıbelerini nakleden kimselerden biri bulunduğunda resmi yerlerde ihtiram ve ikram görmeleri hususunda ihmalkârlık yapılmamalıdır. Osman’ın menkıbe ve faziletlerine dair nakledilen sözler, nakledenin hususiyetleriyle birlikte Şam’da Muaviye’nin sarayına bildirilmelidir.
Valiler bu emirlere göre hareket ettiler. Osman’ın faziletlerinden bir cümle bile nakleden kimseler hakkında dosyalar tuttular, onlara birçok hak ve imtiyazlar tanıdılar. Bu durum Osman’ın hakkında birçok şeyin nakledilmesine sebep oldu. Çünkü bu çeşit hadisleri nakleden kimseler, Muaviye’nin özel bağış, hediye ve mükâfatlarından yararlanıyorlardı.
Muaviye’nin bu bağışları, bahşişleri ve valilerin teşvikleri neticesinde, bütün İslam şehirlerinde hadis uydurmak yaygınlaştı. Kim olursa olsun, Osman’ın fazileti hakkında Muaviye’nin valilerinin yanında hadis naklettiği zaman sözü hemen kayıtsız şartsız kabul ediliyor, adı mükâfat ve bağış defterine kaydediliyordu ve başkaları hakkında şefaati (aracılığı) de kesinlikle reddedilmiyordu.”
Süleym b. Kays sözünün devamında şöyle diyor:
“Muaviye, Osman’ın hakkında bir müddet hadis nakledildikten sonra valilerine şöyle yazdı: “Osman hakkında çok hadisler nakledildi, ülkenin her tarafına yeterince ulaştı, bu genelge ulaşır ulaşmaz halkı, sahabenin ve iki halifenin (Ebu Bekir ve Ömer) faziletleri hakkında hadis nakletmeye ve “Ebu Turab” (Hz. Ali a.s)’ın hakkında nakledilen her hadis ve faziletin bir benzerini, sahabenin hakkında da vazetmeye (uydurmaya) davet edin. Bu iş benim hoşnutluğuma, gözümün aydınlanmasına, “Ebu Turab” ve şiilerinin ezilmesine sebep olacaktır.”????:
Bu mektubun metni halka okundu ve onun içeriği halkın arasında yayılınca sahabelerin menkıbe ve faziletleri, hakkında uyduruk ve hakikatlerden uzak çok sözler nakledildi. Halk bu sözleri nakletmekte çok ciddiyet ve gayret gösterdi; öyle ki bu uyduruk faziletleri minberlerde ve namaz hutbelerinde insanlara okudular ve Müslümanlara, onları çocuklarına öğretmeleri için tavsiyede bulundular. Bu faziletler, Kur’ân ayetleri gibi çocuklara ezberletilmeye çalışılıyordu. Hatta kızlara, kadınlara ve kölelere bile bunlar öğretildi. Bir müddet de böyle geçti.
Süleym b. Kays daha sonra şöyle diyor:
Muaviye ve uşaklarının iki halife ve sahabenin faziletleri hakkında hadis uydurma hususundaki tutumundan bir müddet geçtikten sonra Muaviye, valiler ve uşaklarına şu içerikte üçüncü bir genelge çıkardı: “Dikkatli olun, kim ki Ali ve ailesinin dostluğuyla itham edilir ve bu ithama da en küçük bir delil bulunursa, onun ismini hukuk ve meziyetler divanından silin ve payını beyt’ul-maldan kesin.”
Muaviye bu genelgenin ardından, şu içerikte diğer bir genelge de yayımladı: “Ali hanedanının dostluğuyla suçlanan herkesi baskı altına alın, diğerlerine ibret olması için de evini başına yıkın.”
Süleym b. Kays sonra şöyle ekliyor:
“Irak halkı, özellikle de Kûfe halkı (ömürlerinde) bundan daha büyük bir musibet görmediler; çünkü Hz. Ali (a.s)’ın şiaları, bu emir gereğince valilerin ağır baskıları ve sert davranışları sebebiyle büyük bir korku içerisinde yaşıyorlardı; hatta bazen, Ali (a.s)’ın şialarından bazıları birbirlerinin evlerine gittiklerinde, köle ve hizmetçilerinin korkusundan misafirlerine bir söz söyleyemiyorlardı; ancak hizmetçilerine yemin ettirdikten ve onlardan söz aldıktan sonra sözlerini söyleyebiliyorlardı. İşte böylece Ali ve hanedanını yeren (birçok) uyduruk hadisler ortaya çıkmış oldu. Muhaddisler, kadılar ve valiler de bu uyduruk hadislere uydular. Bu İlahi imtihanda herkesten daha bedbaht olanlar da riyakâr ve imanları zayıf olan muhaddislerdi; çünkü onlar zalim yöneticilere yakınlaşmak ve dünya malına kavuşmak için hadis uyduruyorlardı. Bir süre geçtikten sonra bu yalan ve uydurma hadisler, yalan ve iftiradan münezzeh olan dindar ve takvalı insanların da eline ulaştı. Onlar da saflıklarından dolayı bu hadisleri hüsn-ü zanla kabul edip başkalarına naklettiler, ki eğer hadislerin batıl ve uydurma olduğunu bilselerdi kesinlikle onları nakletmezlerdi.”[47]
Bu Hutbenin İrat Niteliği
Süleym b. Kays şöyle diyor:
“Bu baskı, sıkıntı ve zulüm böylece devam etti. Ama Hasan b. Ali (a.s)’ın şahadetinden sonra[48] durum daha da kötüleşti, bela ve musibetler daha da arttı. Allah’ın dostları daima korku ve dehşet içerisinde yaşıyorlardı; çünkü onlar ya öldürülüyorlardı veya şehir ve diyarlarından uzak yerlerde gizli bir şekilde yaşamak zorunda kalıyorlardı. Ama onların bu durumlarına karşın Allah düşmanları her yönden serbest idiler; istedikleri zulmü yapıyor ve diledikleri bid’ati icat ediyorlardı.
Süleym sözünün devamında şöyle diyor:
İşte böyle bir durumda ve Muaviye’nin ölümünden iki yıl önce[49] Hüseyin b. Ali (a.s), Abdullah b. Abbas ve Abdullah b. Cafer’le birlikte bir hac seferi yaptı ve Mekke’de Benihaşim’in erkek ve kadınlarına ve bir grup Ensar’a davet çağrısında bulundu ve onların hepsini, Resulullah (s.a.a)’in sahabesini, tabiinden olan sadık ve dürüst kişileri Minâ’da teşkil olacak olan toplantıya katılmaları için davet etmekle görevlendirdi.
Davet edilenlerin sayıları bini aşıyordu,[50] bunlar Minâ’da İmam (a.s)’ın çadırında toplanınca, İmam (a.s) sohbet etmeye başladı ve Allah’a hamd-u sena ettikten sonra şöyle buyurdu:
“Siz, bu azgın zorbanın (Muaviye’nin) bize ve şiilerimize reva gördüğü cinayetlerden haberdarsınız, onun yaptığı zulümlere şahitsiniz. Şimdi ben (babam hakkında) bazı sözler söyleyeceğim. Eğer doğru ise tasdik edin, doğru değilse kabul etmeyin. Sözümü dinleyin, onları yazın ve hatırlatmalarımı da unutmayın; kendi şehir ve diyarlarınıza döndüğünüzde öğrendiğiniz şeyleri kendi kabilelerinize, güvendiğiniz aşiretlerinize, itimat ettiğiniz dost ve tanıdıklarınıza anlatın; çünkü ben bu dinin saptırılmasından ve hakkın yok olmasından korkuyorum. Fakat kâfirler hoşlanmasa da Allah kendi nurunu tamamlayacaktır.”
Süleym diyor ki: İmam Hüseyin (a.s) konuşmasını bitirdikten sonra da: “Allah aşkına, bu seferden döndükten sonra benim sözlerimi güvendiğiniz kişilere ulaştırın” diye tekitte bulundu.
Bu esnada İmam (a.s) minberden aşağı indi ve toplantıya katılanlar da onun sözlerini halka ulaştırma azmiyle dağıldılar.
İMAM HÜSEYN(A.S)’IN MİNA’DAKİ HUTBESİ
Çeviri: F.ALTAN
اَلْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ وَالصَّلاةُ وَالسَّلامُ عَلي خَيْرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الَّذينَ اَذْهَبَ الله عَنْهُمْ الرّجْسَ وَطَهَّرَهُمْ تَطْهيراً.
متن خطبه
أمّا بعدُ فإنّ هذا الطّاغية قد فَعَلَ بنا و بشعيتِنا ما قد رأيْتُم وعلِمْتُم و شَهِدْتُم و إنّي اُريدُ أن أسألَكُم عن شيءٍ فإنْ صدقتُ فصدّقوني،و إن كذبتُ فكذِّبوني،اسمعوا مقالتي واكتبوا قولي ثمّ ارجعوا إلي أمصارِكُم و قبائِلِكُم، فَمَن أمِنْتُم من النّاسِ وَ وثِقْتُم بهِ فِادعوهم إلي ما تعلمونَ من حقِّنا فإنّي أتخوّفُ أن يدرسَ هذا الأمرُ و يذهبَ الحقُّ و يُغلَب والله متمُّ نورهِ و لو كَرِهَ الكافرونَ. . اُنشِدكُم الله أتعلمون أنّ عليّ ابن أبي طالب كان أخا رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ حين آخي بين أصحابِهِ فآخي بينه و بين نفسه و قال:أنت أخي و أنا أخوك في الدّنيا والآخرة؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:اُنشدكم الله هل تعلمون أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ اشتري موضعَ مسجدِهِ و منازِلِهِ فَاْبتناهُ ثُمَّ اْبتني فيه عشرةَ منازل تسعة له و جعل عاشرها في وسطِها لأبي، ثمّ سَدّ كُلَّ بابٍ شارعٍ إلي المسجدِ غيرَ بابِه،فتكلَّمَ في ذلك من تكلَّمَ،فقال: ما أنَا سددتُ أبوابَكُمْ و فتحتُ بابَهُ ولكنّ الله أمرني بسدِّ أبوابِكُم و فتحِ بابهِ،ثمّ نهي النّاس أن يناموا في المسجد غيره، و كان يُجنب في المسجد و منزله في منزل رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ فَوُلِدَ لرسولِ الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ و له فيه أولادٌ؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: أفتعلمون أنّ عمر بن الخطّاب حَرِصَ علي كوَّةٍ قَدْرَ عينهِ يَدَعُها في منزلهِ إلي المسجدِ «طاهراً» لا يسكُنُهُ غيري و غير أخي و بنيه؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:اّنشدكم الله أتعلمون أنّ رسول الله صلّي الله عليه و آله ـ نصبه يوم غدير خمّ فنادي له بالولايةِ و قال:ليبلّغ الشّاهدُ الغائب؟ قالوا: اللّهمّ نعم،قال:اُنشدكم الله أتعلمون أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ قال له في غزوة تبوك: أنت منّي بمنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسي، و أنت وليُّ كلِّ مُؤمنٍ بعدي؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: اُنشدكم الله أتعلمون أن رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ حين دعا النّصاري من أهلِ نجرانَ إلي المباهلةِ لم يأتِ إلّا بهِ و بصاحِبَتِه و ابنيهِ؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:اُنشدكم الله أتعلمونَ أنَّهُ دفع إليه الّلواء يوم خبير ثمّ قال:لأدفعه إلي رجلٍ يحبُّهُ اللهُ و رسولُهُ و يُحِبُّ اللهَ ورسولَهُ كرّارٌ غير فرّارٍ،يفتحُها اللهُ علي يديه؟ قالو:اللّهمّ نعم، قال:أتعلمون أنّ رسول الله بعثه ببراءَةٍ و قال:لا يبلّغ عنّي الّا أنا أو رجلٌ منّي؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:أتعلمون أن رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ لم تنزل به شدّةٌ قطُّ الّا قدّمَهُ لها ثقةً بهِ و انّه لم يدْعُهُ باْسمِهِ قطُّ الّا يقول: يا أخي ، وادعوا لي أخي؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: أتعلمونَ أنّ رسولِ اللهَ ـ صلّي الله عليه و آله ـ قضي بينَهُ و بينَ جعفرٍ و زيدٍ فقال: يا عليُّ أنتَ منّي و أنا منك، و أنت وليُّ كلِّ مؤمنٍ بعدي؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:أتعلمون أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ كلّ يومٍ خلوةٌ و كلَّ ليلةٍ دخْلَةٌإذا سألَهُ أعطاهُ و إذا سكتَ أبداه؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: أتعلمونَ أنَّ رسولَ الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ فضّله علي جعفرٍ و حمزة حين قال:لفاطمة ـ عليها السّلام ـ زوّجْتُك خيرَ أهلِ بيتي، أقدمَهُمْ سِلْماً، و أعظَمَهُمْ حِلْماً، وأكثَرَهُم عِلْماً؟ قالوا:اللّهمّ نعم، قال: أتعلمون أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ قال: أنا سيّدُ وُلْدِبني آدَمَ، وأخي عليّ سيّدُ العرَبِ، و فاطمةُ سيّدةُ نساء أهلِ الجَنّةِ، والحسنُ والحسينُ ابناي سيّدا شبابِ أهل الجنةِ؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال:أتعلمونَ أنّ رسولَ الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ أمره بغسلِهِ و أخبَرهُ أنَّ جبرئيل يُعينُهُ عَلَيْهِ؟ قالوا: اللّهمّ نعم، قال: أتعلمونَ أنّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ قال في آخر خطبةٍ خَطَبَها: إنّي تركتُ فيكُمُ الثِّقْلَيْنِ كتابَ الله و أهلَ بيتي، فتمسَّكُوا بهِما لن تَضِلُّوا؟ قالوا: اللّهمّ نعم.
ثمّ ناشَدَهُم أنّهم قد سمعوه يقول: من زَعَم أنّه يُحبُّني و يُبغِضُ عليّاً فقد كَذِبَ، ليسَ يُحبّني و يُبغضُ عليّا، فقال له قائل: يا رسول الله و كيف ذلك؟ قال: لأنّه منّي و أنا منهُ، من أحبَّهُ فقد أحَبَّني، و مَن أحبَّني فقد أحبّ اللهَ،و مَن أبغضه فقد أبغضني، و من أبغضني فقد أبغض الله؟ فقالوا: اللّهمّ نعم، قد سمعنا... . اعتبروا أيُّها النَّاسُ بما وَعَظَ الله به أولياءَهُ من سُوءِ ثَنائِهِ علي الأحبار إذْ يقول: «لَوْلا ينهاهُمُ الرّبّانيّونَ والأحبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الإثْمَ» و قال: «لُعِنَ الّذينَ كَفَرُوا مِنْ بني اسرائيل ـ إلي قوله ـ لبئسَ ما كانُوا يَفْعَلونَ» و إنَّما عابَ اللهُ ذلك عليهم، لأنّهم كانوا يَرَوْنَ من الظَّلَمَةِ الّذين بين أظْهُرِهِم الْمُنكرَ والفَساد فلا ينهونهم عن ذلك رَغبةً فيما كانوا ينالونَ منهم و رهبةً ممّا يحذرونَ واللهُ يقول:«فلا تَخْشَواْ النَّاسَ واْخشَوْن» و قال: «الْمُؤمِنُونَ واْلمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أولياءُ بَعْضٍ يأمرونَ بِالْمَعْروفِ و يَنْهَوْنَ عَنْ اْلْمُنْكَرِ» فبدأاللهُ بالأمرِ بالمعروفِ و النّهي عَن الْمُنْكر فريضةٌ منه لعلمِه بأنَّها إذا اُدِّيَتْ واُقيمت استقامتِ الفرائضُ كلُّها هيِّنُها وصَعْبُها و ذلك أنّ الأمرَ بالمعروفِ والنّهيَ عَن الْمُنْكر دعاءٌ إلي الإسلام مع ردِّ المَظَالم و مخالفةِ الظّالمِ و قسمةِ الفَيء والغنائمِ وأخذِ الصَّدَقاتِ من مواضِعِها و وضعِها في حقّها. ????:
ثم أنتم أيّتُها العصابةُ عصابةٌ بالْعِلْمِ مشهورةٌ و بالخيرِ مذكورةٌ و بالنّصيحة معروفة وبالله في أنفُسِ النّاسِ مهابةٌ، يهابُكُمُ الشّريفُ و يُكْرِمُكُمُ الضعيفُ يُؤْثِرُكُم مَنْ لا فضلَ لكُمْ عليه، ولا يدلكم عنده، تشفعون في الحوائجِ إذا مُتنِعَتْ مِنْ طُلّابِها، و تمشُون في الطّريقِ بهيبة الملوك و كرامة الأكابرِ أليس كُلّ ذلك إنّما نِلتموُهُ بما يُرجي عندكُم من القيامِ بحقِّ اللهِ و إن كنتم عن أكثر حقِّه تقصُرُونَ فَاسْتَخْفَفْتُمْ بحقّ الأئمة، فأمّا حقّ الضُّعَفاءِ فَضَيَّعْتُمْ، و أمّا حقّكم بزعْمِكُمْ فَطَلَبْتُم فَلا مالاً بذلتموه، ولا نفساً خاطرْتُم بِها للّذي خلَقَها، ولا عشيرةً عاديتموها في ذاتِ الله. .
أنتُم تتمنّونَ علي الله جَنَّتَهُ و مجاورةَ رُسُلِهِ و أماناً من عذابهِ، لقد خشيتُ عليكم ايُّها الْمُتَمَنّونَ علي الله أن تحِلَّ بكُم نقمةٌ مِن نقماتِهِ لأنكم بلغتم من كرامة الله منزلة فُضّلتمْ بِها و من يُعْرِفُ بالله لا تُكْرِمُونَ و أنتُم بالله في عباده تُكْرَمُونَ، و قد تَرَوْنَ عهودَ اللهِ منقوضةً فلا تَفزَعُون و أنتُم لبعضِ ذِمَمِ آبائِكُمْ تَفْزَعُون و ذِمّةُ رسولِ الله مخفورةٌ محفورةٌ والعُميُ والبُكُم والزّمني في المدائنِ مهملة لا تُرحَمُونَ ولا في مَنْزِلَتِكُم تعلمون، و لا من عَمِلَ فيها تُعينون. .
وبالادّهانِ و المُصَانَعَةِ عند الظَلَمَةِ تأمنون، كُلّ ذلك ممّا أمركم الله بهِ من النّهي التّناهي و أنتم عنه غافلونَ، و أنتُم أعظم النّاس مصيبة لما غلبتم عليه من منازِل العلماء لو كنتُم تشعرون، ذلك بأنّ مجاريَ الاُمورِ والأحكامِ عَلَي أيدي العُلَماء بالله الأُمناءِ عَلَي حَلاَلِهِ وَ حَرَامِهِ، فأنتُم المَسْلُوبونَ تلك المنزلةِ و ما سُلِبْتُمْ ذلك إلّا بتفرُّقِكُم عَن الحقِّ و اْختلافِكُم في السّنة بعد البيّنة الواضحة و لوْ صَبَرْتُم علَي الأذَي و تحمّلْتُم المؤونة في ذاتِ الله كانت اُمور الله عليكُم تَرِدُ و عنكم تَصْدُرُ وَ اِلَيْكُمْ تَرْجعُ، ولكنَّكم مكّنتُم الظَّلَمَة مِنْ منزِلَتِكُمْ، و استسلمتم اُموراللهِ في أيديهم يعملون بالشُّبُهاتِ و يَسيرونَ في الشَّهَواتِ، سلّطهم علي ذلك فرارُكُم مِنَ الموتِ وإعجابُكُم بالحياء الّتي هي مفارقتُكُم فأسلمتم الضُّعفاءَ في أيديهم؛ فمن بين مُستَعبدٍ مقهورٍ، و بين مستضعَف علي معيشتِهِ مغلوبٍ، يتقلّبونَ في المُلكِ بآرائهِم، و يستشعِرونَ الْخِزْيَ بأهوائهم اقتدءاً بالأشرار وجرأةً علي الجبّارِ، في كُلّ بَلَدٍ منهم علي مِنْبَرِهِ خطيبٌ مُصْقعٌ، فالأرضُ لهم شاغرةٌ و أيديهم فيها مبسوطة والناس لهم خَوَل، لا يدفعون يد لامسٍ، فمن بين جبّار عنيدٍ،و ذي سطوةٍ علي الضعفةِ شديدٍ، مُطاعٍ لا يَعْرِفُ الُمْبدِئِ المعيد، فيا عجباً! و مالي لا أعجبُ والأرض من غاشٍّ غَشُومٍ، و متصدِّقٍ ظلومٍ، و عامِلٍ علي المؤمِنينِ بهم غيرُ رحيمٍ، فالله الحاكمُ فيما فيه تنازعنا، والقاضي بحكمه فيما شجر بيننا. .
اللّهمّ إنّك تعلم أنّه لم يكن ما كان منّا تَنافساً في سُلْطَانٍ، و لا اْلتِماساً من فضولِ الحطامِ، ولكن لِنُريَ المعالِمَ من دينك، و نُظْهِرَ الإصلاحَ في بلادِكَ ، ويأمنَ المظلوُمونَ مِنْ عبادِكَ، و يُعْمَلَ بفرائِضِكَ و سُنَنِكَ و أحكامِكَ، فإنَّكُم إن لا تَنْصُرونا و تنصفونا قويت الظّلمة عليكم، و عَمِلوا في اطفاءِ نُورِ نَبيِّكُم و حسبُنا اللهُ و عليه توكّلنا و إليه أنَبْنَا و إليه المصيرُ. .
BİRİNCİ BÖLÜM
HUTBENİN, ÇEŞİTLİ KAYNAKLARDAKİ NAKLİNİN NİTELİK VE MUHTEVASINA KISA BİR BAKIŞ
HUTBENİN NİTELİK VE MUHTEVASI
İmam Hüseyin (a.s)’ın çok önemli, coşkulu ve tarihî hutbelerinden birisi de, hicretin 58. yılında Muaviye’nin ölümünden iki yıl önce, Emevî rejimi tarafından İslam ümmetine yapılan zulüm ve baskı döneminde buyurduğu hutbedir. Çeşitli yön ve boyutları içeren bu değerli hutbenin üç müstakil bölümden oluştuğunu diyebiliriz:
Birinci Bölüm: Emir’ul-Müminin ve ismet ailesinin (Ehl-i Beyt’in) faziletleri.
İkinci Bölüm: Ma’rufu emr ve münkerden nehy etmeye genel davet ve bu büyük İslamî vazifenin önemi.
Üçüncü Bölüm: Alimlerin vazifesi, onların zalimler ve bozguncular karşısında kıyam etmelerinin gerekliliği; aynı zamanda bunların karşısında susmalarının zararları ve bu büyük ilahi vazifeyi yerine getirme hususunda kayıtsız kalmalarının doğurduğu tehlike ve zararlar.
Hutbenin Çeşitli Kaynaklarda Nakli
Bu hutbenin birinci bölümü, Hicri 90’da vefat eden Süleym b. Kays-i Hilali’nin kitabında, diğer iki bölümüyse, Hasan b. Şu’be el-Harranî’nin telif etmiş olduğu Tuhaf’ul-Ukul kitabında nakledilmiştir. Bu iki kitap, ilk kaynak hadis kitaplarındandır. Bazı alim ve bilginler, kendi hadis veya fıkhî kitaplarında söz konusu hutbeyi bu iki kitaptan nakletmişlerdir. Bu hutbenin üç müstakil bölümden oluşması münasebetiyle tarihçiler, muhaddisler, ulema ve muhakkiklerden her biri, bu hutbeyi nakleden ilk nakilciler gibi, sadece kendi çalışma alanı ile ilgili olan bölümü nakletmekle yetinip diğer bölümlerini nakletmekten vazgeçmişlerdir; hatta bazen bu hutbeden bir cümleyi nakletmekle yetinmiş, bazen de hutbenin tamamının sadece içeriğine değinmişlerdir.
Merhum Süleym b. Kays, bu hutbenin birinci bölümünün tarih ve irad edildiği yere değinerek onu belirlemiştir. Ama Tuhaf’ul-Ukul kitabının sahibi, muhaddislerin adeti üzere bu hutbenin geriye kalan iki bölümünün sadece metnini nakletmekle yetinmiş ve onun tarih ve irad edildiği yere değinmemiştir.
Birinci Bölüm: Az önce değindiğimiz gibi merhum Süleym b. Kays-i Hilalî, bir münasebetle hutbenin sadece Ehl-i Beyt’in faziletleriyle ilgili olan birinci bölümünü nakletmiştir.
Daha sonra hicri 588’de vefat eden merhum Tabersî,[1] İhticac kitabında söz konusu hutbenin ilk bölümünü, Hüseyin b. Ali (a.s)’ın ihticacı (istidlali) münasebetiyle Süleym b. Kays’tan özet olarak nakletmiştir.
Allame Meclisî (r.a) de, Muaviye’nin cinayetlerini zikretmesi münasebetiyle hutbenin birinci bölümünün metnini ve mukaddimesini kamil bir şekilde nakletmiştir.[2]
Allame Eminî (r.a), “el-Gadir” kitabında, hutbenin birinci bölümünden sadece bir cümleyi, Gadir’le ilgili yemin içirme ve istidlaller münasebetiyle aktarmıştır.[3]
Söylediğimiz gibi bu kitabın sahipleri, hutbenin bahis konularıyla ilgisi olmayan iki bölümünü nakletmemişlerdir.
Ama hutbenin ikinci ve üçüncü bölümleri, Şia alimlerinin güven duyduğu ve çok eski hadis kaynaklarından olan Tuhaf’ul-Ukul kitabının “Mevaiz-i Hüseyin b. Ali (a.s)” bölümünde nakledilmiştir. Söz konusu hutbenin son iki bölümünün tümü veya bazı cümleleri, çeşitli münasebetlerden dolayı Tuhaf’ul-Ukul kitabından naklen birçok hadis ve fıkıh kitaplarında da nakledilmiştir.
Örneğin: Allame Meclisî,[4] ve Feyz-i Kaşanî (r.a)[5], Emr-i bi’l- Maruf ve’n- Nehy- An’il- Münker babında o bölümlerin tümünü nakletmişlerdir.
Fakih ve müçtehitlerin hocası Şeyh Ensarî (r.a)[6] ve merhum Ayetullah Kompanî el-İsfehani (r.a)[7] “Velayet-i Fakih” bahsinde o hutbeden sadece bir cümle nakletmişlerdir.
Merhum Ayetullah Şehidi-i Tebrizi[8] ve İmam-i Ümmet (İmam Humeynî -r.a-)[9] “Velayet-i Fakih” bahsinde iki bölümün hepsini nakletmişlerdir.
Asıl mevzuya girmeden önce bunlara değinmekten maksadımız, şu noktayı izah etmekti: Eski ve son zamanın alim ve muhaddisleri, hutbenin birinci bölümünün, ikinci ve üçüncü bölümlerle herhangi bir ittihat ve irtibatının olduğuna ve söz konusu hutbenin son iki bölümünün irad edildiği yer ve mekana (yani Minâ bölgesine) değinmemişlerdir. Bunun kendisi, söz konusu hutbenin bütün bölümlerinin birbirleriyle olan ittihat ve irtibatına en iyi delil olabilir. Hatta Allame Meclisi’nin sözlerinde dahi, hutbenin bütün bölümleri iki münasebetten dolayı ayrı nakledilmesine rağmen böyle bir şeye değinilmemiştir.
Şimdiye kadar bu hutbenin üç bölümü hiçbir alim, muhakkik, bilgin ve muhaddis tarafından, bir tek hutbe veya bir konuşma olarak telakki edilmemiş ve söylenmemiştir. Ama kanaatimce bu hutbenin üç bölümü tek bir hutbeden ibarettir. Biz bu değerli hutbenin metninin önemin, içeriğinin enginliği ve bütün bölümlerinin tek bir hutbe olarak hadis ve tarih kitaplarında nakledilmemesinden dolayı ilk kez onun hepsini müstakil ve düzenli bir hutbe şeklinde naklediyoruz.
Bu hutbenin üç bölümünün bir tek hutbe olduğuna dair iki delilimiz vardır:
1- Hutbenin Siyakı (Akışı)
Eğer hutbenin son iki bölümüne, hitap niteliğine ve onda kullanılan sözcük ve kelimelere dikkatlice bakacak ve içeriğini Süleym b. Kays’ın, hutbenin zaman, mekan ve meclisteki hazır bulunanlar açısından niteliği hakkındaki sözleriyle mukayese edecek olursak, her üç bölümündeki sözlerin tümünün bir mecliste ve böyle özel bir durumda irad edilmiş olduğunu ve böyle önemli ve ateşli bir konuşmayı oluşturduğunu anlamakta bir güçlük çekmeyiz.
Yine bu mukayeseyle, bu hutbenin her üç bölümdeki sözlerinin birbirinden ayrı olmayacağı, yani bir bölümünün Minâ’da, diğer bölümünün ise normal irşat ve öğüt şeklinde olan normal bir konuşma meclisinde olmayacağı anlaşılacaktır.
Özellikle hutbenin son bölümünde yer alan sert konuşma, meydan okuma, yakın bir zamanda ameli kıyama değinme, dinleyicilerin bu kıyam ve hareketi desteklemek ve ona yardımda bulunmak için açık bir şekilde davet edilmeleri, bu hutbenin her üç bölümünün birbirleriyle bağlantılı ve irtibat içerisinde olduklarına bir delildir.
Üstelik, Hüseyin b. Ali (a.s)’ın yaşam tarihinde, ne Muaviye’nin ölümünden önce ve ne de ondan sonra; ne Medine şehrinde ve ne de diğer şehirlerde, Peygamber (s.a.a)’in ashabından ve tabiinlerden oluşan böyle görkemli ve azametli bir meclisten kesinlikle söz edilmemiştir. İmam Hüseyin (a.s)’ın mübarek hayatı boyunca kendisinden tarih ve hadis kitaplarında naklolunan öğütler, vasiyetler, hitabe ve mektuplar, bu hutbenin anlam ve içeriğiyle genel bir farklılık arz etmektedir. Hatta İmam (a.s)’ın Kerbela yolu ve Aşura günündeki hutbe ve konuşmalarının içeriği bile bu hutbenin içeriğiyle mukayese edilemez. Zira zaman, mekan ve dinleyiciler açısından bu konuşmalardaki durum, Minâ hutbesindeki durumdan çok farklıdır.
2- İmam Humeynî (r.a)’in Sözü
İran İslam Cumhuriyeti’nin kurucusu, o büyük arif, kadri yüce fakih, eşsiz mütekellim ve denksiz filozof Hazreti Ayetullah’il-Uzma İmam Humeyni (Allah onun burhan ve hüccetini nurlu kılsın ve onu atalarının (a.s) kenarında olmak üzere kendi cennetlerinde yerleştirsin) de “Velayeti Fakih” bahsi ve din alimlerinin vazifelerini beyan etmesi münasebetiyle bu hutbenin son iki bölümünü “Tuhaf’ul-Ukul” kitabından nakletmiştir. Ama “Tuhaf’ul-Ukul” kitabının müellifi Hasan b. Şu’be el-Harranî, Merhum Feyz ve Allame Meclisi’nin hilafına, İmam Hüseyin (a.s)’ın, bu hutbenin ikinci ve üçüncü bölümünü Minâ’da buyurduğunu vurgulamaktadır: “...İmam Hüseyin (a.s) bu meşhur nutku Minâ’da buyurmuş ve bu konuşmasında zalim Emevi hükümeti aleyhine gerçekleştirilen dahili cihadının sebebini açıkça beyan etmiştir.”[10]
Gerçi bu asırdaki bazı alim ve yazarların sözlerinde de böyle bir ihtimal söz konusu olmuştur. Ama İmam Humeynî gibi bir şahsiyetin bu kesin görüş ve açık ifadesi her çeşit ihtimal, şek ve şüpheyi gidermekte ve bu kesin görüşü Süleym b. Kays-i Hilalî’nin görüşüyle birleştirdiğimizde artık hutbenin bütün bölümlerinin birlikteliği teyit ve tespit edilmiş olmaktadır.
Birinci delil esasınca yıllar önce bu hutbenin bütün bölümlerinin tek bir hutbe olduğuna inanmama rağmen, büyük alim ve muhaddislerin sözlerinden bu konu hakkında açık ve net bir delilin olmaması sebebiyle bu hutbeyi böyle müstakil bir kitap halinde yayınlamaktan çekiniyor ve ihtiyatla yaklaşıyordum. Ama İmam Humeyni (r.a)’in bu konu hakkındaki görüşünden haberdar olmam, beni bu işi yapmaya cesaretlendirerek hutbenin bu haliyle yayınlanması önündeki engelleri ortadan kaldırmış oldu.
Gerekli Hatırlatma:
Her ne kadar iki delile istinat ederek hutbenin üç bölümünü müstakil bir hutbe olarak sunuyorsak da şuna dikkat edilmesi gerekir ki, bu hutbe mevcut haliyle de İmam Hüseyin (a.s)’ın o mecliste buyurduğu bütün sözlerini kapsamına almamaktadır. Zira hutbenin ilk bölümünü nakleden Süleym b. Kays şöyle diyor: “İmam Hüseyin (a.s), Ehl-i Beyt (a.s)’ın Kur’ân ve hadislerdeki bütün faziletlerini açıkladı ve onların her biri hakkında gerekli izah ve açıklamalar yaptı.”[11]
Halbuki hutbeyi okuyunca, hutbenin o bölümünün, Ehl-i Beyt’in Hz. Peygamber (s.a.a)’in hadislerinde yansıyan faziletlerinden sadece bir kısmını içerdiğini göreceksiniz.
Diğer bir şahit de şu ki, hutbe, hamd-u sena ve bismillah olmaksızın “amma ba’d” ibaresiyle başlamaktadır. Böyle önemli bir hutbenin, Allah’ın adı zikredilmeden ve hamd-u sena söylenmeden İmam Hüseyin (a.s) vesilesiyle irad edilmesi mümkün değildir. Bu konu hakkında da Süleym b. Kays şöyle diyor: “Fe-qame fiyhim hatîben fe-hamidellahe ve esna aleyhi sümme qal...”[12] Yani “İmam Hüseyin (a.s) hutbeyi irad etmek için ayağa kalktılar ve Allah’a hamd-u sena ettikten sonra şöyle buyurdular: ...”
Binaenaleyh, hutbe, hamd-u sena ile başlamış fakat naklolunmamıştır. İşte bu da, hutbenin insicam ve irtibatını sağlamakta etkili ve yararlı olacak bir takım diğer söz ve cümlelerin de, hutbenin bazı bölümleri kesilip özetlenmesinden dolayı muhaddis ve ravilerin eline ulaşmadığı ihtimalini güçlendiriyor.
Şehitlerin efendisi Hz. Eba Abdullah Hüseyin (a.s)’dan, bu teşebbüsteki kusur ve yanılgımızı mazur görmesini özrümüzü kabul etmesini ve kendi lütuf ve teveccühünden bizleri ümitsiz etmemesini acizane bir şekilde temenni ediyoruz.
Araştırmacı ve görüş sahiplerinden, bu konunun ıslah ve tamamlanmasında etkili olabilecek her çeşit görüş ve tahkikatlarından bizleri haberdar etmelerini samimi bir şekilde bekliyoruz.
İKİNCİ BÖLÜM
MİNA HUTBESİNİN SENEDİ
Burada Minâ hutbesinin, senet ve muhteva açısından öneminin açıklıkkazanması için onun
asıl ravileri olan Süleym b. Kays-i Hilalî ve Hasan b. Şu’be el-Harranî’nin şahsiyetleriyle tanışmamız gerekir. Zira önceden değindiğimiz gibi Süleym b. Kays, hutbenin ilk bölümünün metnini rivayet eden ilk muhaddistir. Onun kitabı, hutbenin bu bölümü kendisinde nakledilen ilk hadis kitabıdır. Nitekim Hasan b. Şu’be el-Harranî de, söz konusu hutbenin son iki bölümünü Tuhaf’ul-Ukul kitabında nakleden ilk muhaddistir.
Süleym b. Kays
Mübarek ismi “Süleym”, lakabı “Hilalî”, künyesi ise “Ebu Sadık” olan Süleym b. Kays Kufeli’dir. Süleym b. Kays, hadis ravilerinden ve Emir’ul-Müminin Ali (a.s)’ın özel ashabından ve o hazretin emrinde Sıffîn savaşına katılan kimselerdendir.
Süleym b. Kays-i Hilalî, Hz. Ali (a.s)’dan ilave İmam Hasan-ı Mücteba (a.s)’dan İmam Muhammed Bâkır (a.s)’a kadar Ehl-i Beyt İmamlarından dört tanesini de görmüştür. Emir’ul-Muminin Ali (a.s)’ın özel Şiileri gibi, o da Haccac b. Yusuf tarafından aranınca kendi şehir ve bölgesinden firar ederek Eban b. Ayyaş’a sığınmıştır. Onun evinde bir müddet gizi yaşadıktan sonra hicretin 90. yılında dünyadan göç etmiştir.
Rical alimleri Süleym b. Kays’ı, manevî şahsiyetlerden, Ehl-i Beyt dostlarından ve birinci sınıf ravilerden biri olarak tanıtmışlardır. O, rivayet ettiği hadisleri ya direkt olarak masumlardan veya Selman, Ebuzer ve Mikdad gibi özel şahsiyetlerden almıştır.
Onun kitabı, Şia aleminde ilk telif olan[13] ve asırlar boyunca alim ve muhaddislerin istifade ettikleri kaynak kitaplardan sayılmaktadır. Bu kitap, Süleym b. Kays’ın ölüm vakti Eban b. Ayyaş’a teslim edilen ve metni ise Eban vesilesiyle İmam Seccad (a.s)’ın huzurunda okunan ve İmam (a.s) tarafından teyit edilen kitabın aynısıdır. İmam (a.s), o kitabın hadisleri hakkında şöyle buyurmuştur: “Süleym rahmetullahi aleyh, doğru söylemiştir; bunlar, bizim bildiğimiz sözlerdir.”
Süleym b. Kays’ın hadisleri, Kütüb-ü Erbea’da[14] ve diğer güvenilir kaynak kitaplarda nakledilmiştir. Her ne kadar Süleym’in şahsiyeti ve onun kitabının önemi hakkında konuşmak iki müstakil ve geniş bir bahis gerektirse de özetle geçmek ve bu kitaba uygun hareket etmiş olmak için, onları bir bölüm şeklinde, bazı rical alimleri ve muhaddislerin, bu iki yöne yönelik veya bu iki yönden birisi hakkındaki söz ve teyitlerini nakletmekle yetiniyoruz:
1- Büyük muhaddis Ahmed b. Muhammed-i Berkî[15] (Ö: 274) şöyle diyor: “Süleym b. Kays, Emir’ul-Muminin Ali (a.s)’ın ashabının[16] evliyalarındandır.”[17]
2- Sikat’ul-İslam Kuleynî (Ö: 328) “Kafi” adlı kitabının çeşitli bablarında[18] Süleym b. Kays’tan, itikat ve ahkamla ilgili birçok hadis nakletmektedir. Önemli olan bir nükte de şu ki, merhum Kuleynî, Süleym’in rivayetlerini, birkaç bab hariç kitabının diğer bütün bablarının evvelinde getirmiştir. Bunun kendisi de, onun rivayetlerinin diğer rivayetlerden daha çok bu büyük muhaddisin dikkatini çektiğini gösteren diğer bir delildir. Çünkü merhum Kuleynî’nin, “Kafi” kitabının bablarından her birinin ileriye alınıp geriye atılmasındaki ölçü ve metod, senet açısından sağlamlıkları ve metindeki açık ifadeleri olmuştur. İşte bu yüzden görüyoruz ki, Kafi kitabının son bablarında yer alan bazı rivayetler müphem ve mücmeldirler; bundan dolayı onların tefsir ve izah edilmeleri gerekir.
3- “Gaybet-i Nu’manî” kitabının sahibi muhaddis Muhammd b. İbrahim-i Nu’manî[19] (Ö: 385), Süleym b. Kays’ın kitabından birçok rivayet naklettikten sonra şöyle diyor: “Şia alimleri ve muhaddislerinin, Süleym b. Kays’ın kitabının en büyük ve en eski kaynaklardan biri olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Geçmiş alim ve muhaddislerimiz onun sözlerini nakletmişlerdir. Zira o kitapta mevcut olan bütün hadisler, ya müstakimen Resulullah (s.a.a)’den veya Emir-ul Müminin Hz. Ali (a.s)’dan veya Selman, Ebuzer ve Mikdad gibi Resulullah (s.a.a)’i ve Emir-ul Müminin Ali (a.s)’ı görüp de onlardan hadis öğrenen kimselerden alınmıştır.”
Yine şöyle vurguluyor: “Süleym b. Kays’ın kitabı, Şia’nın güvenilir kaynaklarındandır. Şia alimleri sürekli olarak onun kitabının sözlerinden yararlanmaktadırlar”[20]
4- Şeyh’ut-Taife (diye lakap almış olan) Şeyh Tusî (Ö: 460) şöyle diyor: “Künyesi Ebu Sadık olan Süleym b. Kays-i Hilalî’nin (çok değerli) bir kitabı vardır...”
Daha sonra Eban b. Ayyaş ve İbrahim-i Yemani tarikiyle Süleym b. Kays’a ulaşan hadis senedinin silsilesini nakletmektedir.[21]
5- Allame Hillî (Ö: 726) şöyle diyor: “Süleym b. Kays-i Hilalî’ye gelince; Keşşî, ondan pek çok hadisler nakletmiştir ki bunun kendisi, onun şahsiyetinin büyüklüğü ve kitabının sıhhatine bir delildir.[22]
6- Uzman muhaddis Şeyh Hürr-i Amilî (Ö: 1104), Allame Hillî’nin, Süleym’in şahsiyetinin teyidi ve kitabının sağlıklı oluşu hakkındaki sözünü ve Berkî’nin, “Süleym, Emir’ul-Müminin Ali (a.s)’ın ashabının evliyalarındandı” şeklindeki ifadesini naklettikten sonra: “Kaza babında, Süleym’in kitabının İmam Seccad (a.s)’a gösterildiğine değindik” diyor.
Sonra şöyle buyuruyor: “Bu kitabın mevcut nüshalarının sözleri arasında onun uyduruk olduğuna dair herhangi bir delil yoktur. Her ne kadar sözleri zayıf ve doğru olmayan bir nüshanın bulunması mümkünse de ancak alimler arasında böyle bir nüsha meşhur ve yaygın olmadığı gibi bizim elimize de ulaşmamıştır.
Güvenilir bir şahsiyet olan Muhammed Nu’manî, “el-Gaybet” kitabında açıkça şöyle ifade etmektedir: “Şia alimleri, Şiilerin Süleym’in kitabının sözlerini naklettikleri ve tam bir itimatla rivayetlerini aldıkları en eski usul ve kaynak kitaplarından olduğu konusunda ittifak etmişlerdir.”[23]
7- Allame Meclisi de şöyle diyor: “Süleym b. Kays’ın kitabı son derece meşhurdur. Bazıları onu zayıf göstermeye çalışmışsa da gerçek şudur ki, söz konusu kitap güvenilir usul ve kaynak kitaplardandır.”[24]
Diğer bir yerde de, söz konusu kitabın sened silsilesinin iki yolla Süleym b. Kays’a ulaştığını, Süleym vesilesiyle onun intikal niteliğini (ölüm anında Eban b. Ayyaş’a teslim ettiğini) ve Eban vasıtasıyla da onun İmam Seccad (s.a)’a gösterildiğini Süleym’in kitabının önsözünde yer alan aynı tafsilatla beyan etmektedir.[25]
Açıklama:
Vesail’uş-Şia kitabının sahibinin (r.a), elinde olan Süleym b. Kays’ın kitabının nüshasında yanlış bir sözün olmadığını vurgulaması ve o isimde meşhur ve güvenilir olmayan bir nüshanın olma ihtimalini vermesi ve Allame Meclisi (r.a)’in de Süleym b. Kays’ın kitabının son derece meşhur olduğunu söylemesi, güvenilir usul ve kaynaklardan sayıldığını vurgulaması, meşhur rical alim ve bilginleri karşısında İbn-i Gazairi’ye nisbet edilen rical kitabına uyarak Süleym b. Kays’ın kitabının ona nisbet edilmesinde şüphe eden bazı kimseleri reddetmek mahiyetinde olup aynı zamanda bazı muhaddislerin karşısında durarak Süleym b. Kays’ın kitabının bazı nüshalarında bulunan bir iki zayıf rivayetten dolayı söz konusu kitabın tümünü eleştiren kimselere de bir çeşit cevaptır.
Dikkat edilmesi gereken bir nokta da şudur ki, Şeyh Tusi’yle aynı asırda yaşayıp hicri 460’da ölen İbn-i Gazairî, her ne kadar ilmî şahsiyetlerden sayılsa da, onun adıyla meşhur olan rical kitabı, alim ve bilginler arasında geniş çapta eleştirilmiş ve yanlışlıkları ortaya konulmuştur.
Bu kitabın müellifinin İbn-i Gazairi olup olmaması veya muhaliflerin, bir takım özel garaz ve hedeflerle Şia’nın hadis ve rivayet kaynaklarına kültürel bir darbe vurmak için bu kitabı yazarak o büyük ilmi şahsiyete nisbet etmiş olmaları hakkında pek çok sözler de söylenmiştir. Zira bu kitap, rivayet ve hadisleri cerh ve güvenilir şahsiyetleri ise taz’if etme açısından o kadar meşhur ve maruftur ki, onun müellifi hakkında şöyle demişlerdir: “Güvenilir ravilerden, İbn-i Gazairi’nin cerh ve eleştirmelerinden çok az kimse kurtulabilir.”[26]
İşte bundan dolayı merhum M***anî, Süleym’in şahsiyeti ve kitabının sıhhat ve senedi hakkında genişçe bahsettikten sonra şöyle diyor: “...Ama İbn-i Gazairî, merdut adeti üzerine Süleym ve kitabı hakkında münakaşa yapmış ve onları eleştirmiştir.”
Mamkanî daha sonra İbn-i Gazairî’nin eleştirisini reddederek Süleym b. Kays’ın kitabının sahih olduğunu ortaya koymaya çalışmıştır.[27]
Ayetullah’il-Uzma Hoî de, Süleym b. Kays’ın şahsiyeti, onun kitabının teyit ve sıhhati hakkında ve İbn-i Gazairî ve benzerlerine cevaben doyurucu bir şekilde bahsettikten sonra şöyle diyor: “Bir kitabın, bir veya iki zayıf sözü içermesi, o kitabın uyduruk olduğuna dair bir delil olamaz. Zira birçok hadis kitaplarında hatta hadis kitaplarının en sağlam ve en sıhhatlisi olan “Kafi” kitabında bile böyle bir durum vardır.”[28]
İbn-i Gazairi’ye istinat edilen rical kitabı hakkında da şöyle diyor: “Bu kitabın İbn-i Gazairi’ye nisbet edilmesi doğru değildir. Hatta alimlerden, bu kitabın bazı muhalifler tarafından uydurularak İbn-i Gazairi’ye nisbet bile edildiğini kesin olarak söyleyenler vardır.”
Daha sonra onun kendisi de, bir takım deliller zikrederek İbn-i Gazairi’nin ricalinin sahte ve uyduruk olduğunu teyit ve tekit etmektedir.[29]
Süleym b. Kays’ın şahsiyeti ve kitabının önemi hakkında bu kısa bilgiyle yetiniyoruz.[30]
* * *
Künyesi Ebu Muhammed olan Hasan b. Ali b. Hüseyin b. Şu’be el-Harranî, Şeyh Saduk’la (Ö: 381) aynı asırda yaşamış olup Şeyh Mufid’in hadis şeyhlerindendir.
Hasan b. Şu’be el-Harranî, Şia’nın büyük alim, fakih ve muhaddislerindendir. “Tuhaf’ul-Ukul” ve “Temhis” gibi birçok kitaplar telif etmiştir. Alimler ve muhaddisler, onu güvenilir bir muhaddis unvanıyla övmüşlerdir. Alim, bilgin ve araştırmacılar onun Tuhaf’ul-Ukul adlı kitabının rivayetlerini güvenilir kaynaklardan biri olarak kabul etmişlerdir. Örneğin:
Muhaddis Şeyh Hürr-i Amilî (r.a), Tuhaf’ul-Ukul da aralarında olduğu Vesail’uş-Şia’nın kaynakları hakkında şöyle diyor: “Ben bu kitabın (Vesail’uş-Şia’nın) hadislerini, onların sıhhati, müellifleri veya diğer alimler vasıtasıyla teyit edilmiş olan, güvenilir şahit ve karineler esasınca sabit olan ve hiçbir şek ve şüphe bırakmayacak şekilde her kaynağın, müellifine olan intisabı tevatür yoluyla veya alimlerin sözlü ve nakli şehadetleriyle bana kesin ve malum olan kaynaklardan naklediyorum.”[31]
Vesail’uş-Şia kitabının kaynaklarını sayınca Tuhaf’ul-Ukul kitabını şöyle tanıtıyor: “Şeyh’us-Saduk (doğru sözlü şeyh) Hasan b. Ali b. Şu’be (el-Harranî)’nin telif ettiği Tuhaf’ul-Ukul kitabı.”[32]
Allame Meclisi de şöyle diyor: “Bu kitabın (Tuhaf’ul-Ukul kitabının) düzen ve muhtevası, onun müellifinin şahsiyetinin yüceliğine bir delildir. Öğüt ve inanç esasları hakkındaki rivayetlerinin çoğu, senede ihtiyaç duymayan kesin rivayetlerdendir.”[33]
Kadri yüce alim ve rabbani arif Şeyh Hüseyin b. Ali b. Sadık-i Bahranî, ahlak ve süluk kitabında Tuhaf’ul-Ukul kitabı hakkında şöyle diyor: “Bu kitabın müellifi Hasan b. Ali b. Şu’be el-Harranî, Şeyh Mufid’in kendisinden hadis naklettiği Şia alim ve muhaddislerinin en eskilerindendir.”[34]
Tuhaf’ul-Ukul Rivayetleriyle İstinbat
Etmenin Ölçüsü
Merhum Şeyh Hürr-i Amilî’nin, Tuhaf’ul-Ukul kitabını Vesail’uş-Şia’nın kaynaklarından sayması ve müellifini “Şeyh-i Saduk” unvanıyla zikretmesi, onu, en büyük itimat ve güvenirle övmesi demektir. Buna ilaveten, Hasan b. Ali b. Şu’be el-Harranî’nin şahsiyetinin azametine en büyük ve sağlam delil, Şeyh Mufid ve Allame Meclisî gibi dinin sütunu sayılan büyük alimlerin ve “Hedaik”, “Cevahir”, “Riyad”, Miftah’ul-Kerame” ve “Mekasib” gibi ilmi ve istidlali kitapların müelliflerinin, Tuhaf’ul-Ukul kitabına müracaat etmeleri ve fıkhî hükümlerde bu kitapta yer alan bir rivayetle istidlal etmeleridir.
İşte bu konu bazı kimseler için; “Tuhaf’ul-Ukul kitabının rivayetleri senetsiz bir şekilde mürsel olarak nakledilmesine rağmen, ilmin sütunları sayılan bazı muhakkiklerin bu çeşit rivayetlere istinat ederek onlarla istidlal etmeleri, hangi esas ve temel kaide üzerinedir?” diye soru teşkil etmiştir.
Bu soruya cevap vermek için okuyucunun dikkatini, Tuhaf’ul-Ukul kitabının müellifinin, söz konusu kitabın önsözünde yer verdiği şu nükteye çekiyorum: “Her ne kadar ben, bu kitabın çoğu rivayetlerini bizzat kendim muhaddislerin kendilerinden sözlü olarak duymuş ve dinlemişsem de o hadisleri bu kitapta naklederken iki sebepten dolayı senetlerini attım. O sebeplerden biri kitabın kısa ve öz olmasını sağlamak içindi; diğer sebebi ise, bu rivayetlerin metin ve muhtevaları, kendilerini doğrulamakta ve onların sıhhatini ortaya koymaktadır.
Yazarın görüşüne göre Tuhaf’ul-Ukul’un müellifinin bu nükteyi beyan etmesi, bu kitabın nihayet derecede itibarına ve rivayetlerinin sağlıklığına diğer bir delildir. Zira muvassak (güvenilir) ve saduk (çok doğru sözlü) bir muhaddisin bu sözü buyurmuş olması, onun, rivayetlerin sıhhat ve senet zincirlerine tam bir itimat ve güveni olduğu halde onların senetlerini attığını ve onları mürsel olarak nakletmeği tercih ettiğini göstermektedir. Binaenaleyh mürsel ve senetsiz rivayetleri nakletmeğe teşebbüs etmemiştir.
Nitekim bizim büyük muhaddislerimiz, İbn-i Umeyr’in mürsel rivayetlerini, “O, mürsel rivayetleri sadece güvenilir ravilerden naklediyor” deliline göre onun müsned rivayetleri gibi kabul etmişlerdir.
Yine bu delile göre, “Men la Yehzuruh’ul-Fakih”in mürsel rivayetleri, müsnet rivayetleri gibi muteber ve hüccet telakki edilmiştir.[35]
Hatta Şeyh Behaî’nin nakline göre, Usulilerden bazıları, çok adil muhaddislerin mürsellerini müsnetlerine tercih etmişlerdir.[36]
Tuhaf’ul-Ukul kitabı da, bu önemli nükteyi dikkate alarak adil ve doğru konuşan müellifinin kitabın önsözündeki izahıyla İbn-i Umeyr ve Şeyh Saduk’un Mürsel kitapları gibi muteber ve hüccet sayılmaktadır. Diyebiliriz ki, Hasan b. Ali b. Şu’be el-Harranî’nin değindiği bu önemli söz ve nükteye teveccüh etmek, muhaddislerin hadis naklinde bu kitaba itimat etmelerine sebep olmuştur. Yine müellifin kitap hakkındaki izahı, Şeyh Ensarî gibi büyük ve eşsiz bir muhakkikin, rivayetlerin metin ve senetleri hakkındaki derin dirayet ve dikkatine rağmen, ahkamı istinbat etmede sadece bu kitaba istinat etmekle kalmayıp onun rivayetini de fikhi hükümlerin temel kanun ve kuralı olarak ele almış ve kitabının her bölümünde ondan yararlanmıştır. Nitekim Sahib-i Cevahir[37] ve diğer muhakkikler de böyle yapmışlardır.
Yine diyebiliriz ki, bazı büyüklerin, Şeyh Ensarî’nin bu istinadını, onun zayıf rivayetlerle amel ettiğine dair bir delil teşkil ettiğini söylemeleri doğru bir yorum değildir. Bu çeşit yorum ve zanlar, değinilen nüktelere teveccüh etmemekten kaynaklanmaktadır. Üstelik böyle bir söz, bütün alim ve muhakkiklerin delillerine geçerlilik kazandıramaz.
Netice:
Gerçi akait ve fikhi hükümlerle ilgili rivayetlerin aksine, ahlaki rivayet ve hutbelerin senet silsilelerini araştırmak ve raviler hakkında fazla dikkat göstermek adet değildir; bu çeşit rivayetlerde sadece kitap ve müellifinin güvenirlik ve itibarına bakılır; hatta bazen tarih kitapları da senet gösterilmeye tabi tutulur. Ama görüldüğü gibi İmam Hüseyin (a.s)’ın Minâ’da buyurmuş olduğu söz konusu hutbe, kendisini doğrulayan metin ve içeriğinin sağlamlığına ilaveten şu özelliğe de sahiptir: Bu hutbenin ilk bölümü çok sağlam bir senede sahiptir; son iki bölümü de müsnedin (istinat edilen kitabın) muteber oluşu açısından ve bazı ravi ve muhaddisler yoluyla kaynak sayılan bir takım kitaplarda naklolunmuştur. Alim ve muhakkikler de temel inançlar ve şer’î hükümleri elde etmede bu çeşit ravi ve kaynaklara güvenmiş ve onlara istinat ve itimat etmişlerdir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İMAM HÜSEYİN (A.S)’IN
MİNA HUTBESİNİ İRAD ETME SEBEBİ
Süleym b. Kays, bu değerli hutbenin önemi, o günkü şartların hassasiyeti ve irad edildiği zaman ve mekanın ehemmiyeti açısından, hutbenin metnini nakletmeden önce Muaviye’nin[38] 25 yıllık hükümeti döneminde Müslümanların nasıl bir vaziyette olduklarını, Müslümanlara, özellikle de Irak ve Kûfe halkına yapılan sınırsız zulüm ve haksızlıkları anlatmaya, hutbenin tarihi bağlantısını korumak ve irad edilme sebebini beyan etmek için tarihin üzerine örtülen kalın perdeyi biraz aralamaya, Ehl-i Beyt’in (a.s) hakkının zayi olmasından bir örnek vermeye ve Emir’ul-Müminin Ali (a.s)’ın Şialarına reva görülen zulüm ve haksızlıklardan bir bölümünü açıklamaya çalışmış ve daha sonra bu hutbenin ne şekilde irad edildiğine deüinip birinci bölümün metnini nakletmeye başlamıştır.
Muaviye ve Kays b. Sa’d’ın[39]
Medine’deki Tartışmaları
Süleym şöyle naklediyor: Muaviye, İmam Hüseyin (a.s)’la barış antlaşması yaptıktan sonra hac seferi niyetiyle Medine’ye hareket etti. Medine’nin dışında onu karşıladılar. Muaviye, kendisini karşılayanlar arasında Ensarlıların Kureyişlilerden az olduğunu görünce bunun nedenini Kays b. Sa’d’dan sordu.
Kays cevaben: “Ey müminlerin emiri! Malın azlığı ve bineğin olmayışı, Ensarlıları evlerine kapatmıştır.”
Muaviye: “Su taşıyan develer nerededir?”
Kays: “Resulullah (s.a.a)’in yanında, sizinle savaştığımız Bedir, Uhud ve diğer savaşlarda yok oldular. Ama siz istemediğiniz halde İslam galip geldi.”
Muaviye: “Bu konudan vazgeçmemiz daha iyidir.”
Kays: “Evet, Resulullah (s.a.a): “Benden sonra ehil olmayan kişilerin size musallat olduğunu göreceksiniz” buyurmuştur. Ey Muaviye! Bizi, su taşıyan develerimizle mi alay ediyorsun? Oysa Allah’a andolsun ki biz, Bedir ve Uhud savaşlarında bu su taşıyan develerle sizinle karşılaştık. Siz Allah’ın nurunu söndürmek ve şeytan yolunun galip gelmesi için çalışıp çaba sarf ediyordunuz. Sonuçta sen ve baban İslam’ı icbar ve ikrahla kabul etmek zorunda kaldınız.”
Muaviye: “Ey Kays! Siz yaptığınız yardımlarla bize minnet etmek mi istiyorsun? Oysa biz Kureyş’in sizin üzerinizde minnetimiz vardır. Zira sizin Resulullah’a yardım etmeniz, bize yardım etmeniz demektir; çünkü Peygamber (s.a.a) bizim amcamızın oğlu ve bizim kabilemizdendi. O halde biz Kureyş’in siz Ensar’ın üzerinde minneti vardır. Zira Allah-u Teâla sizi bizim yaver ve takipçilerimiz kılmış ve bizim vesilemizle sizi hidayet etmiştir.”
Kays: “Evet, Allah-u Teâla Hz. Muhammed (s.a.a)’i bütün alemlere rahmet olarak göndermiş, O’nu insan ve cinlerin, siyah ve beyazların hidayeti için göndermiş, peygamberlik ve resullüğüyle de O’na özellikler vermiştir. O’nu ilk olarak tasdik edip nübüvvetine iman eden, amcası oğlu Ali (a.s) olmuştur. Kureyş’in eziyetleri karşısında O’nu savunan ve kabilenizin zulüm ve eziyetlerini engelleyen tek şahıs Ebu Talip olmuştur. İşte O, ölüm anında bile Peygambere yardım etme ve düşmanları karşısında O’nu savunma hususunda oğlu Ali (a.s)’a vasiyette bulunmuştur. Hz. Ali (a.s) da O Hazrete yardım etme yolunda var gücüyle çaba sarf etmiş, zorluklar ve sıkıntılar karşısında canını O’na siper etmiştir. Bu iftihar Kureyş’in bütün fertleri arasından sadece Hz. Ali (a.s)’a nasip olmuştur. Bu güzel cübbe (velayet cübbesi), bütün Arap ve Arap olmayanlar içerisinde sadece onun üzerine uymuş ve ona yakışmıştır.
Resulullah (s.a.a) amcası Ebu Talib’in himayesi altında olduğu sırada Ebu Leheb de onlardan olmak üzere Kureyş büyüklerini ve Ebu Talib oğullarından kırk kişiyi evine davet etti. Hz. Ali (a.s) da onları ağırlamayı üstlendi. Resulullah (s.a.a) bu meclise katılanlara şöyle buyurdular: “Sizlerden hanginiz, ümmetim arasında benim kardeşim, vezirim, vasim ve benden sonra bütün müminlerin velisi ve önderi olmaya hazırdır?”
Resulullah (s.a.a) bu sözü üç kez tekrarladı. Ama mecliste bulunanlar susarak bir cevap vermediler. İşte bu sırada Hz. Ali (a.s) şöyle dedi: “Ya Resulellah! Ben iftiharla bunu kabul ediyor ve emrine itaat etmeye de hazırım.”
Resulullah (s.a.a), Hz. Ali’yi bağrına basarak mübarek dilini onun ağzına bıraktı ve onun için şöyle dua etti: “Allah’ım! Ali’nin kalbini kavrayış, ilim ve hikmetle doldur.”
Sonra Ebu Talib’e dönerek buyurdular ki: “Artık bundan sonra oğlun Ali’nin emirlerine uy ve sözlerini kabul et. Zira Allah-u Teâla onu, Peygamberine nispetle Harun’un Musa’ya olan nispeti (konumu) gibi kılmıştır.”
Resulullah (s.a.a) (ashabı arasında kardeşlik akdi kılınca) Hz. Ali (a.s)’ı da kendisine kardeş seçerek onunla kendisi arasında kardeşlik bağı kurdu...”
Kays Hz. Ali (a.s)’ın fazilet ve menkıbelerinden bir çok sözler Muaviye’ye sayarak onunla tartıştı. Ezcümle şöyle dedi: “Allah’ın, kesilen iki kolu yerine Berrin cennetinde meleklerle uçması için kendisine iki kanat verdiği Cafer-i Tayyar, şehitler efendisi Hamza ve cennet hanımlarının hanımefendisi Fatımat’üz- Zehra Hz. Ali (a.s)’ın ailesindendir.
Ey Muaviye! Allah’a andolsun ki, eğer sizin kabileniz arasında Peygamber (s.a.a) ve Ehl-i Beyti’ni görmezlikten gelirsek, biz Ensar topluluğu sizden daha iyi, Allah katında ve Resulullah (s.a.a) ve âilesi açısından sizlerden daha üstün oluruz. İşte bundan dolayı Resulullah (s.a.a)’in vefatından sonra Ensar topluluğu babamın etrafını sarıp onunla biat etmek istediler. Ama Kureyş baş kaldırıp, Ali b. Ebi Talib, O’nun ailesi ve O’nunla akrabalık ve velayet hakkı üzerinde bizimle tartışmaya kalkışarak bu yolla bize galip oldular. Fakat çok geçmeksizin aynı fertler hem Ensar’a ve hem de Peygamber (s.a.a)’in ailesine zulmettiler. Allah’a andolsun ki, Hz. Ali ve evlatlarının var olması halinde, Kureyş ve Ensar’dan, Arap ve gayr-i Arap’tan hiç kimsenin hilafette bir hakkı yoktu.”
Muaviye sinirli bir şekilde: “Ey Sa’d’ın oğlu! Bu sözleri baban Sa’d’dan mı öğrendin?”
Kays: “Babamdan daha iyi olan ve üzerimdeki hakkı babamın hakkından daha fazla olan biri bu sözleri bana öğretmiştir.”
Muaviye: “O kimdir?”
Kays: “O, ümmetin sıddıkı ve Resulullah (s.a.a)’den sonra en bilgin şahıs olan Ali b. Ebi Talib’tir. O öyle bir kimsedir ki, Allah-u Teâla onun hakkında şu ayeti nazil etmiştir: “De ki: Benimle sizin aranızda şahit olarak Allah ve kitap bilgisine sahip olan yeter.”[40]
Daha sonra Kays, Hz. Ali (a.s) hakkında nazil olan bütün ayetleri Muaviye’ye okudu.
Muaviye: “Ümmetin sıddıkı Ebu Bekir, faruku ise Ömer değil mi? “Ve men indehu ilm’ul-kitap” (Kitabın ilmi yanında olan) ayeti Abdullah b. Selam[41] hakkında nazil olmamış mı?”
Kays: “Bu lakaplara en çok layık olan kimse, Allah-u Teâla’nın, onun hakkında “(Rabbinden apaçık bir belge üzerinde bulunan ve onu ondan bir şahit izleyen...”[42] buyurduğu kimsedir. Bu vasıfların en bariz örneği, Resulullah (s.a.a) Gadir-i Hum’da: “Ben kimin mevlası isem Ali de onun mevlasıdır...” buyurarak onu imamet ve velayet makamına atadığı ve “Tebuk” savaşında kendisine: “Sen bana nisbetle Harun’un Musa’ya olan nisbeti gibisin...” buyurduğu kimsedir.”
Muaviye bu münazara ve tartışmadan dolayı öfkelendi ve Hz. Ali (a.s)’ın faziletlerinin beyan edilmesinden çok rahatsız oldu. İşte bu yüzden münadiler (çağrıcılar) vesilesiyle Medine halkı ve diğer şehir ve bölgeler için mektuplar yazarak şöyle ilan edilmesini emretti: “Ben, Ali ve ailesinin fazileti hakkında bir hadis bile nakleden kimseden zimmemi beri ettim (sorumluluk ve dokunmazlığı kaldırdım)...”
Bu emir neticesinde, hatip ve vaizler tarafından İslam topraklarının her tarafında minberler üzerinde Emir’ul-Müminin Ali ve ailesine lanet okumak ve O’nların hakkında çirkin laflar söylemek, resmiyet kazanarak başlamış oldu.
İbn-i Abbas’ın[43] Muaviye İle Tartışması
Muaviye, Medine’de bulunduğu günlerde şehrin bazı yerlerini gezerken, Abdullah b. Abbas’ın da içlerinde oturmuş olduğu Kereyş’ten bir grupla karşılaştı. İbn-i Abbas hariç orada bulunanların hepsi Muaviye’ye saygı için yerlerinden kalktılar. Muaviye, İbn-i Abbas’ın ona ihtiram göstermemesinden rahatsız olarak şöyle dedi: “Ey İbn-i Abbas! Senin bu saygısızlığın, Sıffin savaşından dolayı kalbinizdeki kinin göstergesidir. Ey İbn-i Abbas! Amcam oğlu Osman, mazlum olarak öldürüldü (Siffin savaşı işte bundan dolayı idi).”
İbn-i Abbas: “Ömer b. Hattab da mazlum olarak öldürüldü. O halde onun mazlumiyetini telafi etmek için hilafeti oğluna teslim et!”
Muaviye: “Ömer’i müşrik birisi öldürdü.”
İbn-i Abbas: “Osman’ı kim öldürdü?”
Muaviye: “Onu maalesef Müslümanlar öldürdü.”
İbn-i Abbas: “Bu sözün sana bir cevap olup Osman’ın kanını da zayi etmektedir. Zira eğer Müslümanlar onu öldürmüşlerse, galiba onun kanının dökülmesini helal ve meşru bilmişlerdir.”
Muaviye: “Ey İbn-i Abbas! Bizim, son günlerde İslam memleketinin her tarafına bildiriler yayınlayarak Ali’nin faziletlerinin anılmasını yasakladığımızı biliyor musun? Senin de artık susarak onun fazileti hakkında bir şey söylememen gerekir.”
İbn-i Abbas: “Muaviye! Sen bizi, (Ali’nin faziletlerinin kendisinde yansıdığı) Kur’ân’ı okumaktan mı men ediyorsun?”
Muaviye: “Hayır, Kur’ân okuyabilirsiniz.”
İbn-i Abbas: “Kur’ân’ın tefsiri nasıl; onu da okuyabilir miyiz?”
Muaviye: “Kur’ân’ı tefsir ve tevil etmemelisiniz.”
İbn-i Abbas: “Sen Kur’ân’ın zahirini okumamızı ama Allah’ın isteği olan mana ve kavramından gafil olmamızı mı istiyorsun?”
Muaviye: “Evet, sadece Kur’ân’ın zahiriyle yetininiz.”
İbn-i Abbas: “Acaba Kur’ân’ın zahirini okumak mı bize gereklidir, yoksa onun manasına göre amel etmek mi?”
Muaviye: “Onun manasına göre amel etmek daha önemlidir.”
İbn-i Abbas: “Kur’ân’ın manasını idrak etmeden onunla nasıl amel edebiliriz.”
Muaviye: “Kur’ân’ın tevil ve tefsirini, sen ve senin ailen gibi tefsir ve tevil etmeyen kimselerden öğrenmen gerekir.”
İbn-i Abbas: “Evet, bizim ailemizde nazil olan Kur’ân’ın tefsirini, Âl-i Ebi Süfyan, Yahudi ve Hıristiyanlardan öğrenmemiz gerekirmiş!”
Muaviye: “Bizi Yahudi ve Hıristiyanlarla aynı sıraya mı koyuyorsun?”
İbn-i Abbas: “Allah’a andolsun ki, sen Müslümanları Kur’ân yoluyla Allah’a tapmaktan menettiğin ve Kur’ân’ın emir ve nehyini, helal ve haramını, nasih ve mensuhunu, âmm ve hassını, muhkem ve müteşabihini anlamalarını yasakladığın andan itibaren seni Yahudi ve Hıristiyanlarla aynı mesabede gördüm. Zira Müslümanlar bu kavramlardan gaflet ederlerse, helaket, dalalet ve şaşkınlık içerisinde kalırlar.
Muaviye: “İstediğiniz kadar Kur’ân okuyunuz ama sizin aileniz hakkında olan Kur’ân ayetleri ve Peygamberin hadislerinden söz etmeyiniz.”
İbn-i Abbas: “Onlar Allah’ın nurunu ağızlarıyla söndürmek isterler. Oysa Allah, kendi nurunu tamamlayıcıdır; kafirler hoş görmese bile.”[44]
Muaviye: “Ey İbn-i Abbas! Sözü kısa kes ve sus. Eğer tahammül edemiyorsan, o zaman gizli konuş ve sözün başkalarına ulaşmasın.”
Muaviye oturduğu eve döndüğünde, İbn-i Abbas’ın kalbini elde etmek ve onun Beni Ümeyye’ye karşı muhalefet ve nefretini azaltmak için ona beş bin dirhem[45] gönderdi.”[46]
Ziyad’ın Kufe Valiliğine Atanması
Süleym b. Kays şöyle diyor: Muaviye bu tarihten itibaren, Ehl-i Beyt ve taraftarlarından bir ismin bile baki kalmayacağına mutmain olana dek Hz. Ali (a.s)’ın şiilerine baskıyı artırmayı ve onları işkence ve eziyetlere tabi tutmayı kararlaştırdı. Bu baskı ve işkencelerde Kûfe halkının musibet, bedbahtlık ve zavallılıkları herkesten daha çoktu. Çünkü Hz. Ali (a.s)’ın Kûfe’deki şiaları diğer yerlere oranla daha fazla olduğundan dolayı Ebu Süfyan’ın oğlunun oraya olan baskısı da diğer yerlerden daha fazla idi. İşte bundan dolayı Kûfe’nin hükümet ve valiliğini Ziyad b. Sumeyye’ye verdi, Basra’yı da ona ilave etti.
Ziyad da, Muaviye’nin bu muhabbet ve fevkalâde lütfü karşısında, Hz. Ali (a.s)’ın şiilerini ortadan kaldırmada kusur etmedi. Şiileri gördüğü yerde öldürdü. Böylece Hz. Ali (a.s)’ın şiilerinin kalbinde büyük bir korku ve dehşet yarattı. Onların el ve ayaklarını kesiyor, gözlerini ise çanağından çıkarıyordu. Bu cinayetler neticesinde Hz. Ali (a.s)’ın şiileri Irak’tan firar edip uzak yerlere dağıldılar ve kendi inançlarını halktan saklamaya çalıştılar. Velhasıl Kûfe’de meşhur ve tanınmış şiilerden hiç kimse baki kalmadı.
Muaviye’nin Genelgeleri
Süleym b. Kays şöyle diyor:
“Ebu Süfyan’ın oğlu Muaviye, valilerine şöyle emretti: Ali’nin evlatları ve şiilerinin tanıklığı kabul edilmemelidir. Bulunduğunuz yerlerde Osman’ın mensupları ve taraftarlarından veya onun fazilet ve menkıbelerini nakleden kimselerden biri bulunduğunda resmi yerlerde ihtiram ve ikram görmeleri hususunda ihmalkârlık yapılmamalıdır. Osman’ın menkıbe ve faziletlerine dair nakledilen sözler, nakledenin hususiyetleriyle birlikte Şam’da Muaviye’nin sarayına bildirilmelidir.
Valiler bu emirlere göre hareket ettiler. Osman’ın faziletlerinden bir cümle bile nakleden kimseler hakkında dosyalar tuttular, onlara birçok hak ve imtiyazlar tanıdılar. Bu durum Osman’ın hakkında birçok şeyin nakledilmesine sebep oldu. Çünkü bu çeşit hadisleri nakleden kimseler, Muaviye’nin özel bağış, hediye ve mükâfatlarından yararlanıyorlardı.
Muaviye’nin bu bağışları, bahşişleri ve valilerin teşvikleri neticesinde, bütün İslam şehirlerinde hadis uydurmak yaygınlaştı. Kim olursa olsun, Osman’ın fazileti hakkında Muaviye’nin valilerinin yanında hadis naklettiği zaman sözü hemen kayıtsız şartsız kabul ediliyor, adı mükâfat ve bağış defterine kaydediliyordu ve başkaları hakkında şefaati (aracılığı) de kesinlikle reddedilmiyordu.”
Süleym b. Kays sözünün devamında şöyle diyor:
“Muaviye, Osman’ın hakkında bir müddet hadis nakledildikten sonra valilerine şöyle yazdı: “Osman hakkında çok hadisler nakledildi, ülkenin her tarafına yeterince ulaştı, bu genelge ulaşır ulaşmaz halkı, sahabenin ve iki halifenin (Ebu Bekir ve Ömer) faziletleri hakkında hadis nakletmeye ve “Ebu Turab” (Hz. Ali a.s)’ın hakkında nakledilen her hadis ve faziletin bir benzerini, sahabenin hakkında da vazetmeye (uydurmaya) davet edin. Bu iş benim hoşnutluğuma, gözümün aydınlanmasına, “Ebu Turab” ve şiilerinin ezilmesine sebep olacaktır.”????:
Bu mektubun metni halka okundu ve onun içeriği halkın arasında yayılınca sahabelerin menkıbe ve faziletleri, hakkında uyduruk ve hakikatlerden uzak çok sözler nakledildi. Halk bu sözleri nakletmekte çok ciddiyet ve gayret gösterdi; öyle ki bu uyduruk faziletleri minberlerde ve namaz hutbelerinde insanlara okudular ve Müslümanlara, onları çocuklarına öğretmeleri için tavsiyede bulundular. Bu faziletler, Kur’ân ayetleri gibi çocuklara ezberletilmeye çalışılıyordu. Hatta kızlara, kadınlara ve kölelere bile bunlar öğretildi. Bir müddet de böyle geçti.
Süleym b. Kays daha sonra şöyle diyor:
Muaviye ve uşaklarının iki halife ve sahabenin faziletleri hakkında hadis uydurma hususundaki tutumundan bir müddet geçtikten sonra Muaviye, valiler ve uşaklarına şu içerikte üçüncü bir genelge çıkardı: “Dikkatli olun, kim ki Ali ve ailesinin dostluğuyla itham edilir ve bu ithama da en küçük bir delil bulunursa, onun ismini hukuk ve meziyetler divanından silin ve payını beyt’ul-maldan kesin.”
Muaviye bu genelgenin ardından, şu içerikte diğer bir genelge de yayımladı: “Ali hanedanının dostluğuyla suçlanan herkesi baskı altına alın, diğerlerine ibret olması için de evini başına yıkın.”
Süleym b. Kays sonra şöyle ekliyor:
“Irak halkı, özellikle de Kûfe halkı (ömürlerinde) bundan daha büyük bir musibet görmediler; çünkü Hz. Ali (a.s)’ın şiaları, bu emir gereğince valilerin ağır baskıları ve sert davranışları sebebiyle büyük bir korku içerisinde yaşıyorlardı; hatta bazen, Ali (a.s)’ın şialarından bazıları birbirlerinin evlerine gittiklerinde, köle ve hizmetçilerinin korkusundan misafirlerine bir söz söyleyemiyorlardı; ancak hizmetçilerine yemin ettirdikten ve onlardan söz aldıktan sonra sözlerini söyleyebiliyorlardı. İşte böylece Ali ve hanedanını yeren (birçok) uyduruk hadisler ortaya çıkmış oldu. Muhaddisler, kadılar ve valiler de bu uyduruk hadislere uydular. Bu İlahi imtihanda herkesten daha bedbaht olanlar da riyakâr ve imanları zayıf olan muhaddislerdi; çünkü onlar zalim yöneticilere yakınlaşmak ve dünya malına kavuşmak için hadis uyduruyorlardı. Bir süre geçtikten sonra bu yalan ve uydurma hadisler, yalan ve iftiradan münezzeh olan dindar ve takvalı insanların da eline ulaştı. Onlar da saflıklarından dolayı bu hadisleri hüsn-ü zanla kabul edip başkalarına naklettiler, ki eğer hadislerin batıl ve uydurma olduğunu bilselerdi kesinlikle onları nakletmezlerdi.”[47]
Bu Hutbenin İrat Niteliği
Süleym b. Kays şöyle diyor:
“Bu baskı, sıkıntı ve zulüm böylece devam etti. Ama Hasan b. Ali (a.s)’ın şahadetinden sonra[48] durum daha da kötüleşti, bela ve musibetler daha da arttı. Allah’ın dostları daima korku ve dehşet içerisinde yaşıyorlardı; çünkü onlar ya öldürülüyorlardı veya şehir ve diyarlarından uzak yerlerde gizli bir şekilde yaşamak zorunda kalıyorlardı. Ama onların bu durumlarına karşın Allah düşmanları her yönden serbest idiler; istedikleri zulmü yapıyor ve diledikleri bid’ati icat ediyorlardı.
Süleym sözünün devamında şöyle diyor:
İşte böyle bir durumda ve Muaviye’nin ölümünden iki yıl önce[49] Hüseyin b. Ali (a.s), Abdullah b. Abbas ve Abdullah b. Cafer’le birlikte bir hac seferi yaptı ve Mekke’de Benihaşim’in erkek ve kadınlarına ve bir grup Ensar’a davet çağrısında bulundu ve onların hepsini, Resulullah (s.a.a)’in sahabesini, tabiinden olan sadık ve dürüst kişileri Minâ’da teşkil olacak olan toplantıya katılmaları için davet etmekle görevlendirdi.
Davet edilenlerin sayıları bini aşıyordu,[50] bunlar Minâ’da İmam (a.s)’ın çadırında toplanınca, İmam (a.s) sohbet etmeye başladı ve Allah’a hamd-u sena ettikten sonra şöyle buyurdu:
“Siz, bu azgın zorbanın (Muaviye’nin) bize ve şiilerimize reva gördüğü cinayetlerden haberdarsınız, onun yaptığı zulümlere şahitsiniz. Şimdi ben (babam hakkında) bazı sözler söyleyeceğim. Eğer doğru ise tasdik edin, doğru değilse kabul etmeyin. Sözümü dinleyin, onları yazın ve hatırlatmalarımı da unutmayın; kendi şehir ve diyarlarınıza döndüğünüzde öğrendiğiniz şeyleri kendi kabilelerinize, güvendiğiniz aşiretlerinize, itimat ettiğiniz dost ve tanıdıklarınıza anlatın; çünkü ben bu dinin saptırılmasından ve hakkın yok olmasından korkuyorum. Fakat kâfirler hoşlanmasa da Allah kendi nurunu tamamlayacaktır.”
Süleym diyor ki: İmam Hüseyin (a.s) konuşmasını bitirdikten sonra da: “Allah aşkına, bu seferden döndükten sonra benim sözlerimi güvendiğiniz kişilere ulaştırın” diye tekitte bulundu.
Bu esnada İmam (a.s) minberden aşağı indi ve toplantıya katılanlar da onun sözlerini halka ulaştırma azmiyle dağıldılar.
