Doğuş Pertez
Admin
HARİTA BİLGİSİ (KARTOĞRAFYA) Hakkında Genel Bilgi
HARİTA BİLGİSİ (KARTOĞRAFYA) Hakkında Genel Bilgi
HARİTA BİLGİSİ (KARTOĞRAFYA)
HARİTA
Kuşbakışı görünümün
Ölçekli
Düzleme aktarılmasıdır.
Uyarı!
Yeryüzünün bir bölümünün kuş bakışı olarak çizilmesiyle elde edilen şekillerin harita özelliğini taşıyabilmesi için, çizimin belirli bir ölçek dahilinde yapılması gerekir.
KROKİ
Kuşbakışı görünümün
Kabataslak (ölçeksiz)
Düzleme aktarılmasıdır.
Uyarı!
Dünya haritaları, yer şekillerinin biçimini gerçeğe tam uygun olarak göstermez. Alan , açı, uzunluk bozulmaları meydana gelir. Sebebi: Küre şeklindeki bir yüzeyin düzleme aktarılmış olmasıdır. Haritalardaki bozulma Ekvator'dan Kutuplara doğru artar.
PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ
Haritalardaki bozulmaları en aza indirebilmek için bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bunlara projeksiyon ya da izdüşüm yöntemleri denir.
1.Silindir Projeksiyonu
Ekvator ve çevresini gerçek alanı ile haritaya yansır. Buna karşılık Kutuplara doğru bozulma artar. Alan bozulur ancak şekil korunur. Deniz ve hava ulaşımında kullanılır.
2.Düzlem Projeksiyonu
Dar sahalarda büyük ölçekli haritaların çiziminde kullanılır. Haritanın orta kısmı gerçeğe yakınken, kenarlara doğru bozulma artar. Bu yöntemde açılar korunurken, şekil ve alan bozulmaları olur.
3. Konik Projeksiyon
Orta enlemlerde yer alan bölgeleri gerçeğe daha yakın gösterir. Bu yöntemle çizilen haritalarda şekiller bozulur, ancak alanlar korunur.
Uyarı!
Bir yerin gerçek yüzölçümü yükseklik ve çukurluklar dikkate alınarak hesaplanır. İzdüşüm yüz ölçümde ise her yer düzlük kabul edilir.
Bunun sonucu olarak bir yerin gerçek yüz ölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark büyük ise o yer engebeli, fark az ise düzlüktür. Fark Doğu Anadolu Bölgesi’nde en fazla iken, Marmara Bölgesi’nde en azdır.
Harita Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar
İlk olarak haritanın kullanım amacı belirlenmeli ve amaca uygun konu başlığı konulmalı
Küçültme oranı (ölçek) belirlenmeli.
Enlem ve boylam gösterilmeli.
Eğer alan küçük ise yön işareti konulmalıdır.
Lejant belirtilmeli
Lejant: Haritalarda kullanılan işaret ve renklerin ifade edildiği tablodur
Çizim yöntemi belirlenmeli.
HARİTA ÇEŞİTLERİ
A-Konularına Göre Haritalar
1.Genel Haritalar
Yaygın olarak kullanılan atlas ve duvar haritaları genel haritalardır. Başlıcaları;
a-Fiziki haritalar: Yer şekillerini gösteren haritalardır. Sadece bu haritalardan yaralanarak; profil çıkarılabilir ve yükseltiler tespit edilebilir.
b-Siyasi (idari) haritalar:Sınırları gösteren haritalardır.
c-Beşeri haritalar: Nüfusun dağılışı, ırk, dil, dinlere göre dağılışı gibi özellikleri gösteren haritalardır.
d-Ekonomi haritaları: Tarım, hayvancılık, ormancılık, sanayi, madencilik gibi özellikleri gösteren haritalardır.
2.Özel Haritalar
Konunun uzmanlarınca çizilen haritalardır. İklim (izoterm, izobar gibi) , turizm, deprem, toprak, karayolları ve bitki örtüsü haritaları özel haritalara örnektir.
Uyarı!
Bütün haritalardan faydalanarak;
İzdüşüm alan ve uzaklık hesaplanabilir.
Yerel saat farkları bulunabilir.
Konum belirlenir.
Yön tayini yapılabilir.
B- Ölçeklerine Göre Haritalar
1-Büyük Ölçekli Haritalar
a-Planlar: Ölçeği 1/20.000 ‘den daha büyük olan haritalardır. En ayrıntılı haritalardır.
b-Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20.000-1/200.000 arasında olan haritalardır.Yer şekillerini en ayrıntılı gösteren haritalardır.
2-Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/200.000-1/500.000 arasındaki haritalardır.
3-Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/500.000 ‘den daha küçük ölçekli haritalardır.
PLAN-HARİTA
Benzer özellikleri: Kuşbakışı olarak çizilme ve ölçekli olmalarıdır.
Farkları: Ayrıntıları gösterme gücü ve kullanım alanları farklıdır.
ÖLÇEKLER
1-Kesir Ölçek
2-Çizgi (grafik) Ölçek
1.KESİR ÖLÇEK
Kesirlerle ifade edilen ölçeklerdir. Kesir ölçekte birim yazılmaz. Her zaman cm cinsindendir.
Örnek: Gerçekte 90 km olan Manisa-Soma arası haritada 6cm ile gösterilmiştir. Haritanın ölçeği nedir?
Örnek: 1/200.000 ölçekli haritada 16cm ile ölçülen bir uzunluk gerçekte kaç km’dir?
Örnek: Gerçekte 250 km olan bir yol 1/1.250.000 ölçekli haritada kaç cm ile gösterilir?
Uyarı!
Ölçek ne kadar değişirse değişsin; gerçek alan , gerçek uzunluk, enlem- boylam , yükselti vb değişmez.
2- ÇİZGİ ( GRAFİK) ÖLÇEK
Çizgilerle ifade edilen ölçeklerdir. Bu ölçekte çentikler arasındaki uzaklık farkı birbirine eşittir.
Yukarıdaki çizgi ölçeğin boyu 5 cm dir. Kesir ölçek değeri nedir?
Cevap: 5 çentik olduğundan her çentik 1 cm dir. Bu sebeple
Harita üzerinde çizgi ölçek yardımıyla uzaklık hesaplamada ölçümü yapılacak yerlerin arası şekildeki gibi belirlenir. Daha sonra çizgi ölçekte sıfır başlangıcına konularak hesaplanır.
YER ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ
1.RENKLENDİRME YÖNTEMİ
Bu yöntemde yer şekilleri renklerle ifade edilir. Her renk belirli bir yüksekliği göstermek için kullanılır.
2.TARAMA YÖNTEMİ
Bu yöntemde, yükselti değerleri eğim yönünde çizilen farklı boydaki çizgilerle gösterilir. Çizgi grupları arasındaki halka şeklindeki boşluklar yükselti basamaklarını gösterir.
Çizgiler eğimin fazla olduğu yerlerde kısa, kalın ve sık olur. Eğim az ise uzun, ince ve seyrek olur. Düz alanlar boş bırakılmaktadır.
3. GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ
Yeryüzü şekillerinin bir yönden eğik olarak ışık aldığı düşünülür. Buna göre ışık alan yerler açık, ışık almayan yerler koyu renkte görünürler. Bu yöntemde yükselti basamakları bulunmadığından, daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır.
4.KABARTMA YÖNTEMİ
Maket türü haritalardır. Yer şekillerini en iyi gösteren haritalardır. Fakat yapılması ve taşınması zor olduğundan pek kullanışlı değildir.
5.İZOHİPS YÖNTEMİ
İzobat: Eş derinlik (deniz ve göllerde kullanılır.)
İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ
İç içe kapalı eğrilerdir. Birbirini kesmezler.
Yükselti dıştan içe doğru artar.
Aralarındaki yükselti farkı birbirine eşittir (Equdistance).
İzohipslerin sık veya seyrek geçmesi yer şekillerine bağlıdır.
İzohipslerin sık geçtiği yerde eğim fazladır. Seyrek geçtiği yerde eğim azdır.
Eğim arttıkça yatay mesafe (kuş uçuşu) kısalır.
Aynı izohips çizgisi üzerindeki bütün noktalarda yükselti aynıdır.
İzohips çizgisi üzerinde olmayan bir noktanın kesin yükseltisi bilinemez.
Dağ dorukları (zirveler ) nokta halinde gösterilir.
Akarsu vadilerinde yükseltinin arttığı yöne doğru girinti oluşur.
Akarsudan sonraki ilk yükseltiler birbirine eşittir.
Delta, akarsuyun denize döküldüğü yerde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir.
Dağ yamaçlarının birleştiği yerlere sırt denir. Yükseltinin arttığı yöne doğru "U " harfi şeklinde görünürler.
Doruk veya dorukları çevreleyen yamaçlardan oluşan yeryüzü şekillerine tepe denir.
Kıyı çizgisi (deniz kıyısı) sıfır metredir.
Taban yüksekliği aynı olan iki tepe arasındaki küçük düzlüğe boyun denir.
Ok işareti çevresine göre çukur olan (kapalı çukur-çanak-krater) yerleri gösterir.
PROFİL ÇIKARMA
Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir.
Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek yükselti ölçeği ile kesiştirilir.
Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur.
HARİTA BİLGİSİ (KARTOĞRAFYA)
HARİTA
Kuşbakışı görünümün
Ölçekli
Düzleme aktarılmasıdır.
Uyarı!
Yeryüzünün bir bölümünün kuş bakışı olarak çizilmesiyle elde edilen şekillerin harita özelliğini taşıyabilmesi için, çizimin belirli bir ölçek dahilinde yapılması gerekir.
KROKİ
Kuşbakışı görünümün
Kabataslak (ölçeksiz)
Düzleme aktarılmasıdır.
Uyarı!
Dünya haritaları, yer şekillerinin biçimini gerçeğe tam uygun olarak göstermez. Alan , açı, uzunluk bozulmaları meydana gelir. Sebebi: Küre şeklindeki bir yüzeyin düzleme aktarılmış olmasıdır. Haritalardaki bozulma Ekvator'dan Kutuplara doğru artar.
PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ
Haritalardaki bozulmaları en aza indirebilmek için bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bunlara projeksiyon ya da izdüşüm yöntemleri denir.
1.Silindir Projeksiyonu
Ekvator ve çevresini gerçek alanı ile haritaya yansır. Buna karşılık Kutuplara doğru bozulma artar. Alan bozulur ancak şekil korunur. Deniz ve hava ulaşımında kullanılır.
2.Düzlem Projeksiyonu
Dar sahalarda büyük ölçekli haritaların çiziminde kullanılır. Haritanın orta kısmı gerçeğe yakınken, kenarlara doğru bozulma artar. Bu yöntemde açılar korunurken, şekil ve alan bozulmaları olur.
3. Konik Projeksiyon
Orta enlemlerde yer alan bölgeleri gerçeğe daha yakın gösterir. Bu yöntemle çizilen haritalarda şekiller bozulur, ancak alanlar korunur.
Uyarı!
Bir yerin gerçek yüzölçümü yükseklik ve çukurluklar dikkate alınarak hesaplanır. İzdüşüm yüz ölçümde ise her yer düzlük kabul edilir.
Bunun sonucu olarak bir yerin gerçek yüz ölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark büyük ise o yer engebeli, fark az ise düzlüktür. Fark Doğu Anadolu Bölgesi’nde en fazla iken, Marmara Bölgesi’nde en azdır.
Harita Çiziminde Dikkat Edilecek Hususlar
İlk olarak haritanın kullanım amacı belirlenmeli ve amaca uygun konu başlığı konulmalı
Küçültme oranı (ölçek) belirlenmeli.
Enlem ve boylam gösterilmeli.
Eğer alan küçük ise yön işareti konulmalıdır.
Lejant belirtilmeli
Lejant: Haritalarda kullanılan işaret ve renklerin ifade edildiği tablodur
Çizim yöntemi belirlenmeli.
HARİTA ÇEŞİTLERİ
A-Konularına Göre Haritalar
1.Genel Haritalar
Yaygın olarak kullanılan atlas ve duvar haritaları genel haritalardır. Başlıcaları;
a-Fiziki haritalar: Yer şekillerini gösteren haritalardır. Sadece bu haritalardan yaralanarak; profil çıkarılabilir ve yükseltiler tespit edilebilir.
b-Siyasi (idari) haritalar:Sınırları gösteren haritalardır.
c-Beşeri haritalar: Nüfusun dağılışı, ırk, dil, dinlere göre dağılışı gibi özellikleri gösteren haritalardır.
d-Ekonomi haritaları: Tarım, hayvancılık, ormancılık, sanayi, madencilik gibi özellikleri gösteren haritalardır.
2.Özel Haritalar
Konunun uzmanlarınca çizilen haritalardır. İklim (izoterm, izobar gibi) , turizm, deprem, toprak, karayolları ve bitki örtüsü haritaları özel haritalara örnektir.
Uyarı!
Bütün haritalardan faydalanarak;
İzdüşüm alan ve uzaklık hesaplanabilir.
Yerel saat farkları bulunabilir.
Konum belirlenir.
Yön tayini yapılabilir.
B- Ölçeklerine Göre Haritalar
1-Büyük Ölçekli Haritalar
a-Planlar: Ölçeği 1/20.000 ‘den daha büyük olan haritalardır. En ayrıntılı haritalardır.
b-Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20.000-1/200.000 arasında olan haritalardır.Yer şekillerini en ayrıntılı gösteren haritalardır.
2-Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/200.000-1/500.000 arasındaki haritalardır.
3-Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/500.000 ‘den daha küçük ölçekli haritalardır.
PLAN-HARİTA
Benzer özellikleri: Kuşbakışı olarak çizilme ve ölçekli olmalarıdır.
Farkları: Ayrıntıları gösterme gücü ve kullanım alanları farklıdır.
ÖLÇEKLER
1-Kesir Ölçek
2-Çizgi (grafik) Ölçek
1.KESİR ÖLÇEK
Kesirlerle ifade edilen ölçeklerdir. Kesir ölçekte birim yazılmaz. Her zaman cm cinsindendir.
Örnek: Gerçekte 90 km olan Manisa-Soma arası haritada 6cm ile gösterilmiştir. Haritanın ölçeği nedir?
Örnek: 1/200.000 ölçekli haritada 16cm ile ölçülen bir uzunluk gerçekte kaç km’dir?
Örnek: Gerçekte 250 km olan bir yol 1/1.250.000 ölçekli haritada kaç cm ile gösterilir?
Uyarı!
Ölçek ne kadar değişirse değişsin; gerçek alan , gerçek uzunluk, enlem- boylam , yükselti vb değişmez.
2- ÇİZGİ ( GRAFİK) ÖLÇEK
Çizgilerle ifade edilen ölçeklerdir. Bu ölçekte çentikler arasındaki uzaklık farkı birbirine eşittir.
Yukarıdaki çizgi ölçeğin boyu 5 cm dir. Kesir ölçek değeri nedir?
Cevap: 5 çentik olduğundan her çentik 1 cm dir. Bu sebeple
Harita üzerinde çizgi ölçek yardımıyla uzaklık hesaplamada ölçümü yapılacak yerlerin arası şekildeki gibi belirlenir. Daha sonra çizgi ölçekte sıfır başlangıcına konularak hesaplanır.
YER ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ
1.RENKLENDİRME YÖNTEMİ
Bu yöntemde yer şekilleri renklerle ifade edilir. Her renk belirli bir yüksekliği göstermek için kullanılır.
2.TARAMA YÖNTEMİ
Bu yöntemde, yükselti değerleri eğim yönünde çizilen farklı boydaki çizgilerle gösterilir. Çizgi grupları arasındaki halka şeklindeki boşluklar yükselti basamaklarını gösterir.
Çizgiler eğimin fazla olduğu yerlerde kısa, kalın ve sık olur. Eğim az ise uzun, ince ve seyrek olur. Düz alanlar boş bırakılmaktadır.
3. GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ
Yeryüzü şekillerinin bir yönden eğik olarak ışık aldığı düşünülür. Buna göre ışık alan yerler açık, ışık almayan yerler koyu renkte görünürler. Bu yöntemde yükselti basamakları bulunmadığından, daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır.
4.KABARTMA YÖNTEMİ
Maket türü haritalardır. Yer şekillerini en iyi gösteren haritalardır. Fakat yapılması ve taşınması zor olduğundan pek kullanışlı değildir.
5.İZOHİPS YÖNTEMİ
İzobat: Eş derinlik (deniz ve göllerde kullanılır.)
İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ
İç içe kapalı eğrilerdir. Birbirini kesmezler.
Yükselti dıştan içe doğru artar.
Aralarındaki yükselti farkı birbirine eşittir (Equdistance).
İzohipslerin sık veya seyrek geçmesi yer şekillerine bağlıdır.
İzohipslerin sık geçtiği yerde eğim fazladır. Seyrek geçtiği yerde eğim azdır.
Eğim arttıkça yatay mesafe (kuş uçuşu) kısalır.
Aynı izohips çizgisi üzerindeki bütün noktalarda yükselti aynıdır.
İzohips çizgisi üzerinde olmayan bir noktanın kesin yükseltisi bilinemez.
Dağ dorukları (zirveler ) nokta halinde gösterilir.
Akarsu vadilerinde yükseltinin arttığı yöne doğru girinti oluşur.
Akarsudan sonraki ilk yükseltiler birbirine eşittir.
Delta, akarsuyun denize döküldüğü yerde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir.
Dağ yamaçlarının birleştiği yerlere sırt denir. Yükseltinin arttığı yöne doğru "U " harfi şeklinde görünürler.
Doruk veya dorukları çevreleyen yamaçlardan oluşan yeryüzü şekillerine tepe denir.
Kıyı çizgisi (deniz kıyısı) sıfır metredir.
Taban yüksekliği aynı olan iki tepe arasındaki küçük düzlüğe boyun denir.
Ok işareti çevresine göre çukur olan (kapalı çukur-çanak-krater) yerleri gösterir.
PROFİL ÇIKARMA
Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir.
Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek yükselti ölçeği ile kesiştirilir.
Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur.
