Dil Felsefesi Akımı Nedir?

[Haydar]

Dil felsefesi, dilin varlık-yapısı ve bu varlık-
yapısının başka varlık-alanıyla olan ilgisini,
dilin hayatla ve sübjektif-sferle olan bağlarını
ve dilin insan için taşıdığı anlamlar üzerine
araştırmalar yapan felsefe dalıdır. yüzyıllık bir geçmişi vardır ama dil eski
çağlardan beri filozofların ilgisinin çeken bir
konu olmuştur. Yunan dünyasında adlarla
adlandırılan nesneler arasındaki ilişki önemli
tartışma konularında biridir(1). Felsefe tarihinin
dille ilgili en eski tartışması olan bu tartışmada bir taraf, bu ikisi arasındaki ilişkinin doğal
olduğunu, adların adlandırdıkları şeylerin
özünü yansıttıklarını, bunu da adlandırdıkları
şeyleri sesler aracılığıyla taklit ederek
yaptıklarını ileri sürer. Felsefe tarihinde
Pythagoras'a kadar geri götürülen bu doğalcı görüşe karşılık, Demokristos'a kadar götürülen
karşı görüş uylaşımcılık, bu ilişkinin
uylaşımsal olduğunu, adların nesnelere
rastgele verdiklerini ileri sürer. Platon'un
Kratylos(2) diyalogunda ayrıntılı bir biçimde
işlediği bu tartışmanın arkasında, aslında, Eskiçağlardan bugüne sürekli sorulan bir soru
vardır: Dil ile dünya arasındaki ilişki nedir?
Aristoteles ile Ortaçağ filozoflarının
düşünmenin yapısını, Aydınlanma dönemi
filozoflarının bilginin kaynağını ve bilme
yetisinin sınırlarını araştırırken değişik biçimlerde sordukları soru bundan başka bir
soru değildir aslında(3). Ne var ki, Eskiçağdan 20. yüzyılın başlarına
dek, Frege ile Russell'ınkiler içinde olmak
üzere, yapılan bütün araştırmalar, doğrudan
doğruya dilin yapısını anlamak için yapılmış
araştırmalar değildir. Dolayısıyla onları dil
felsefesi araştırmaları görmek görmek yanlış olur. Doğrudan doğruya dilin kendisinin bir
sorun olarak görülmesi Frege ile Russel'ın
çalışmalarının, felsefenin dili konu edinen ayrı
bir alanı olarak dil felsefesinin doğuşu ise
Ludwig Wittgenstein'ın ilk dönem
çalışmalarının bir sonucudur. Dil felsefesinin yüz yıllık kısa tarihinde yanıtı
aranan iki ana soru vardır. Bu iki ana soru
filozofların dil felsefesi tarihi içinde ele
aldıkları iki ana soru olma ötesinde, dil
felsefesinin iki ana sorusudur. Bryran
Magee'nin bakışıyla(4), dil kullanıldığında karşımıza çıkan iki uçtan, yani üzerine
konuşulan dünyayı gösteren 'özne' ucundan
çıkan iki ana sorudur bunlar. Tarihsel olarak
bakıldığında başlangıçta(5) ele alınıp yanıtı
verilmeye çalışılan soru 'nesne' ucundan çıkar
ve felsefe tarihinin o eski bildik sorusunu sorar: Dil ile dünya arasındaki ilişki nedir?
Ancak bu sorunun yanıtını arayanlar bununla
yetinmezler, bir de ikisi arasında kurdukları (ya
da götürdükleri) ilişkiden bir anlam kuramı
türetirler. Frege ile Russel, ilk dönem
çalışmalarıyla Wittgenstein, başta Carnap olmak üzere mantıkçı pozitivistler, günümüzde
Willard van Orman Quine ile Donald Davidson
bu çizgide ürün veren kişilerdir(6). Dil kullanımında 'özne' ucundan soruya
gelince, bu 50'li yıllarda sorulmaya başlayan,
dilsel davranışın nasıl bir davranış olduğu
sorusudur(7). Dilin kullanım yönüne dikkat
çekmesi ve dili bir insan davranışı olarak
incelemenin öneminin vurgulaması bakımından ikinci dönemindeki Wittgenstein
ile de ilişkilendirilebilecek bu çizgi, dil ile
dünya arasındaki ilişkinin ne olduğu
sorusunun yanıtını aradıkları bu sorunun bir
parçası olarak görür ve dilin dünyasıyla
ilişkisini, dilse davranışı yöneten kurallarının belirlediğini ileri sürer. Bu çizginin önemli bir
özelliği de dilsel davranışı yöneten kuralları
ortaya çıkarmaya yönelik araştırmayı, anlam
sorunun çözümüm olarak görmesidir. John L.
Austin ile John R. Searle bu çizgide yer alan
kişilerdir.