Doğuş Pertez
Admin
Köken ve Yapı bakımından diller,Köken ve Yapı Bakımından Dünya Dilleri Hakkında Bilgi
köken ve yapı bakımından dil aileleri
köken ve yapı bakımından dil sınıflandırması
köken ve yapı bakımından dünya dilleri
YAPI BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ
Dünya dilleri yapı bakımından üç grupta incelenir:
1 Yalınlayan diller (Ayrımlı diller) (Alm: isolierende sprachen; Fr: langues isolantes; İng: isolating languages): Bu dillerde her kelime tek heceden ibarettir Kelimelerin çekimli şekilleri yoktur, yani daima kök durumundadır Cümle çekimsiz kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşturulur Cümlenin anlamı genellikle kelimelerin sıralanışından anlaşılır Konuşmada ise birbirine çok benzeyen kelimeleri ayırt etmek üzere çok zengin bir vurgu sistemi oluşturulmuştur Çin ve Tibet dilleri bu gruba girer Bu diller, aynı zamanda, tek seslemli diller (tek heceli diller) (Alm: wurzelsprachen, einsilbige sprachen; Fr: langues monosyllabique, langues atomiques; İng: monosyllabic languages, radical languages) arasında yer almaktadır
2 Çekimli diller (Bükümlü diller) (Alm: flektierende sprachen; Fr: langues flexionnelles; İng: inflexional languages): Bu dillerde, çekim sırasında ve yeni kelimeler türetilirken kelime kökleri genellikle değişir ve tanınmayacak hale gelir Ekler kelimenin önüne, ortasına veya sonuna gelebilir Bazı dillerde ise kelime kökü ile yeni kelime veya kelime çekimi arasında daima açık bir bağ, ilgiyi gösteren bir iz vardır Kelime kökündeki asıl sesler yeni kelimede veya kelime halinde hep aynı kalırlar Sami dilleri, Hint-Avrupa dilleri bu gruba girerler
3 Eklemeli diller (Bitişimli diller, bitişken, bağlantılı diller) (Alm: aglutinierende sprachen; Fr: langues agglutinantes; İng: agglutinating languages): Bu dillerde isim ve fiil çekimleri ile yeni kelimelerin teşkilinde kök değişmez Kökün önüne veya sonuna birtakım ekler getirilerek kelime yapımı veya çekimi gerçekleştirilir Ural-Altay dilleri bu gruba girer Türkçemiz sondan eklemeli bir dildir: göz-le-m-ci gel-ecek-ler-miş
ünya üzerinde konuşulan ve yazılan diller, genellikle iki esasa göre sınıflandırılmaktadır:
1 Köken (soy, menşe) bakımından diller:
Aynı çekirdek anadilden türemiş diller bir dil ailesi kabul edilir Bilinmeyen dönemlerde, aynı anadile yapısı ve köken bilgisi bakımlarından, geriye doğru gidildikçe birbirine yakınlıkları sonunda beliren bağlılıklardır Soy bakımından akrabalıkta söz dağarcığındaki benzerlikler de dikkate alınan bir ölçüdür Dikkat edilmesi gereken bir husus da şudur: Akraba dilleri kullanan milletlerin aynı ırktan geldikleri söylenemez Aynı soydan gelen ve dilleri akraba olan milletler bulunduğu gibi, ırk bakımından birbirleri ile hiçbir ilişkisi bulunmayan, fakat aralarında kültür ilişkisi ve kültür bağı olan milletler de vardır Nitekim,Hint-Avrupa dil ailesi içinde yer alan diller, birbirleriyle soy bakımından bir bağ bulunmayan birçok millet tarafından kullanılmaktadır Aynı dil ailesindeki diller arasındaki akrabalık da derece derecedir Bir anadilin ayrı ayrı kollarından gelen diller uzak akrabadırlar İngilizce ile Farsça gibi Aynı anadilin aynı dalından gelen kollar ise yakın akrabadırlar Almanca ile İngilizce gibi
Dünyadaki diller köken bakımından şu dil ailelerine bölünmektedir:
1:Hint-Avrupa dil ailesi
a)Asya kolu: Hintçe, Urduca, Farsça ,Ermenice, Hititçe
b) Avrupa kolu:
1 Germen kolu:İngilizce , Almanca, Flamenkçe
2 Roman kolu:Lâtince, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca
3 Slav kolu: Rusça, Sırpça, Bulgarca, Boşnakça, Lehçe
Diğerleri: Yunanca, Arnavutça, Keltçe
II Hami-Sami dil ailesi: Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da konuşulan diller bu aileye mensuptur Arapça, İbranice ve Berberi dilleri
III Çin-Tibet dil ailesi: Çince,Tibetçe, Wietnamca ve Endenozya adalarında konuşulan diller
IV Bantu dil ailesi: Orta ve Güney Afrika’da konuşulan yerli diller
V Ural Altay dil birliği:
a) Ural kolu:
1 Fin –Ugor: Ugorca ve Permce (Fince ve Macarca’yı içine alır)
2 Samoyet: Samoyetçe
b) Altay kolu: Türkçe, Moğolca, Mançuca, Tunguzca, Korece ve Japonca
VI Kafkas dilleri: Gürcüce, Çeçence, Lezgince, Çerkez-Abhaz dilleri
2: Yapı bakımından dünya dilleri
Yapı bakımından benzerliklerine göre dünyadaki diller üç gruba ayrılmaktadır:
a) Tek heceli diller: Bu yapıdaki dillerde kelimeler tek heceden ibarettir İsim veya fiillerde çekim yoktur Zengin bir vurgu sistemi vardır Kelimenin anlamı çoğu kez cümledeki sırasından anlaşılır Çin-Tibet dilleri, yapı bakımından tek heceli dillerdir
b) Çekimli diller: Çekimli dillerde tek ve çok heceli kökler ve bir takım ekler vardır Fakat yeni kelime yaparken ve çekim sırasında çok defa ,köklerde bir değişiklik olur Bazı dillerde bu değişiklik kelime kökünü tanınmaz hale getirir Arapça ve Fransızca’yı bu dillere örnek gösterebiliriz
c) Eklemeli diller (Bitişken diller): Türkçe ve diğer akraba diller ile Ural dil ailesine mensup diller yapı bakımından eklemeli dillerdir Bu dillerde kelimeler isim veya fiil kökleri hâlinde bulunurlar Kelime türetme bu köklere ekler getirmek suretiyle olur Türkçe yapı yönüyle bu gruba girer
Özetle, Türkçe’miz köken bakımından dünya dilleri arasında Ural-Altay dil birliğinin Altay kolunda, yapı bakımından ise eklemeli diller grubunda sondan eklemeli bir dildir
Konuşma Dili Ve Yazı Dili
Konuşma Dili: Evde, sokakta, okulda, hulâsa günlük hayatta her yerde kullanılan dildir Sosyal çevrelere göre, farklılıklar arz eder Bundan da; lehçe, şive ve ağız terimleri ortaya çıkar
Lehçe: Bir dilin, bilinen ve takip edilen tarihinden önce, kendisinden ayrılan ve çok büyük farklılıklar gösteren kollarına denir Ses, şekil ve kelime farklılıklarına dayanır
Örnek: Çuvaşça ve Yakutça, Türkçe''nin lehçelerindendir Türkiye Türkçesindeki, "ayak" kelimesi, Çuvaşça''da, "ura" olarak geçmektedir
Şive: Bir dilin, bilinen ve takip edilen tarihî döneminde kendisinden ayrılan ve ses, şekil değişikliği gösteren kollarına denir
Örnek: Kırgız Türkçesi, Azerî Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Kazak Türkçesi, Kıpçak Türkçesi Türkçe''nin şivelerindendir Türkiye Türkçesindeki "ben", Azerî Türkçesinde "men" olmaktadır
Ağız: Bir şive içindeki, söyleyiş farklılıklarına dayanan küçük kollardır
Örnek : Nevşehir ağzı, Aksaray ağzı, Yozgat ağzı
Biraz söyleyiş farklılıkları olsa da, bir şive içindeki çeşitli ağızları konuşan kişiler, birbirleriyle çok rahat anlaşırlar Şiveleri farklı olan kişilerin, birbirleriyle anlaşmaları biraz daha zordur Kelimelerde, az da olsa farklılıklar görülmektedir Lehçeleri farklı olan kişilerin,birbirleriyle anlaşmaları ise diğerlerine göre çok daha zordur
Yazı Dili: Yazıda kullanılan dildir, aynı zamanda medeniyet dilidir Tarih boyunca, ancak; medeniyeti, kültürü ve edebiyatı olan milletler, yazı dilini kullanmışlardır Bu dile, kültür dili, edebiyat dili de denir Yazı diline, konuşma dilindeki farklılıkların hiçbiri aktarılmaz Çünkü, her milletin bir tek yazı dili bulunur Hiç kimse, konuştuğu gibi yazamaz
Yazı dili sun’i; konuşma dili tabiîdir
köken ve yapı bakımından dil sınıflandırması
köken ve yapı bakımından dünya dilleri
YAPI BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ
Dünya dilleri yapı bakımından üç grupta incelenir:
1 Yalınlayan diller (Ayrımlı diller) (Alm: isolierende sprachen; Fr: langues isolantes; İng: isolating languages): Bu dillerde her kelime tek heceden ibarettir Kelimelerin çekimli şekilleri yoktur, yani daima kök durumundadır Cümle çekimsiz kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşturulur Cümlenin anlamı genellikle kelimelerin sıralanışından anlaşılır Konuşmada ise birbirine çok benzeyen kelimeleri ayırt etmek üzere çok zengin bir vurgu sistemi oluşturulmuştur Çin ve Tibet dilleri bu gruba girer Bu diller, aynı zamanda, tek seslemli diller (tek heceli diller) (Alm: wurzelsprachen, einsilbige sprachen; Fr: langues monosyllabique, langues atomiques; İng: monosyllabic languages, radical languages) arasında yer almaktadır
2 Çekimli diller (Bükümlü diller) (Alm: flektierende sprachen; Fr: langues flexionnelles; İng: inflexional languages): Bu dillerde, çekim sırasında ve yeni kelimeler türetilirken kelime kökleri genellikle değişir ve tanınmayacak hale gelir Ekler kelimenin önüne, ortasına veya sonuna gelebilir Bazı dillerde ise kelime kökü ile yeni kelime veya kelime çekimi arasında daima açık bir bağ, ilgiyi gösteren bir iz vardır Kelime kökündeki asıl sesler yeni kelimede veya kelime halinde hep aynı kalırlar Sami dilleri, Hint-Avrupa dilleri bu gruba girerler
3 Eklemeli diller (Bitişimli diller, bitişken, bağlantılı diller) (Alm: aglutinierende sprachen; Fr: langues agglutinantes; İng: agglutinating languages): Bu dillerde isim ve fiil çekimleri ile yeni kelimelerin teşkilinde kök değişmez Kökün önüne veya sonuna birtakım ekler getirilerek kelime yapımı veya çekimi gerçekleştirilir Ural-Altay dilleri bu gruba girer Türkçemiz sondan eklemeli bir dildir: göz-le-m-ci gel-ecek-ler-miş
ünya üzerinde konuşulan ve yazılan diller, genellikle iki esasa göre sınıflandırılmaktadır:
1 Köken (soy, menşe) bakımından diller:
Aynı çekirdek anadilden türemiş diller bir dil ailesi kabul edilir Bilinmeyen dönemlerde, aynı anadile yapısı ve köken bilgisi bakımlarından, geriye doğru gidildikçe birbirine yakınlıkları sonunda beliren bağlılıklardır Soy bakımından akrabalıkta söz dağarcığındaki benzerlikler de dikkate alınan bir ölçüdür Dikkat edilmesi gereken bir husus da şudur: Akraba dilleri kullanan milletlerin aynı ırktan geldikleri söylenemez Aynı soydan gelen ve dilleri akraba olan milletler bulunduğu gibi, ırk bakımından birbirleri ile hiçbir ilişkisi bulunmayan, fakat aralarında kültür ilişkisi ve kültür bağı olan milletler de vardır Nitekim,Hint-Avrupa dil ailesi içinde yer alan diller, birbirleriyle soy bakımından bir bağ bulunmayan birçok millet tarafından kullanılmaktadır Aynı dil ailesindeki diller arasındaki akrabalık da derece derecedir Bir anadilin ayrı ayrı kollarından gelen diller uzak akrabadırlar İngilizce ile Farsça gibi Aynı anadilin aynı dalından gelen kollar ise yakın akrabadırlar Almanca ile İngilizce gibi
Dünyadaki diller köken bakımından şu dil ailelerine bölünmektedir:
1:Hint-Avrupa dil ailesi
a)Asya kolu: Hintçe, Urduca, Farsça ,Ermenice, Hititçe
b) Avrupa kolu:
1 Germen kolu:İngilizce , Almanca, Flamenkçe
2 Roman kolu:Lâtince, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca
3 Slav kolu: Rusça, Sırpça, Bulgarca, Boşnakça, Lehçe
Diğerleri: Yunanca, Arnavutça, Keltçe
II Hami-Sami dil ailesi: Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da konuşulan diller bu aileye mensuptur Arapça, İbranice ve Berberi dilleri
III Çin-Tibet dil ailesi: Çince,Tibetçe, Wietnamca ve Endenozya adalarında konuşulan diller
IV Bantu dil ailesi: Orta ve Güney Afrika’da konuşulan yerli diller
V Ural Altay dil birliği:
a) Ural kolu:
1 Fin –Ugor: Ugorca ve Permce (Fince ve Macarca’yı içine alır)
2 Samoyet: Samoyetçe
b) Altay kolu: Türkçe, Moğolca, Mançuca, Tunguzca, Korece ve Japonca
VI Kafkas dilleri: Gürcüce, Çeçence, Lezgince, Çerkez-Abhaz dilleri
2: Yapı bakımından dünya dilleri
Yapı bakımından benzerliklerine göre dünyadaki diller üç gruba ayrılmaktadır:
a) Tek heceli diller: Bu yapıdaki dillerde kelimeler tek heceden ibarettir İsim veya fiillerde çekim yoktur Zengin bir vurgu sistemi vardır Kelimenin anlamı çoğu kez cümledeki sırasından anlaşılır Çin-Tibet dilleri, yapı bakımından tek heceli dillerdir
b) Çekimli diller: Çekimli dillerde tek ve çok heceli kökler ve bir takım ekler vardır Fakat yeni kelime yaparken ve çekim sırasında çok defa ,köklerde bir değişiklik olur Bazı dillerde bu değişiklik kelime kökünü tanınmaz hale getirir Arapça ve Fransızca’yı bu dillere örnek gösterebiliriz
c) Eklemeli diller (Bitişken diller): Türkçe ve diğer akraba diller ile Ural dil ailesine mensup diller yapı bakımından eklemeli dillerdir Bu dillerde kelimeler isim veya fiil kökleri hâlinde bulunurlar Kelime türetme bu köklere ekler getirmek suretiyle olur Türkçe yapı yönüyle bu gruba girer
Özetle, Türkçe’miz köken bakımından dünya dilleri arasında Ural-Altay dil birliğinin Altay kolunda, yapı bakımından ise eklemeli diller grubunda sondan eklemeli bir dildir
Konuşma Dili Ve Yazı Dili
Konuşma Dili: Evde, sokakta, okulda, hulâsa günlük hayatta her yerde kullanılan dildir Sosyal çevrelere göre, farklılıklar arz eder Bundan da; lehçe, şive ve ağız terimleri ortaya çıkar
Lehçe: Bir dilin, bilinen ve takip edilen tarihinden önce, kendisinden ayrılan ve çok büyük farklılıklar gösteren kollarına denir Ses, şekil ve kelime farklılıklarına dayanır
Örnek: Çuvaşça ve Yakutça, Türkçe''nin lehçelerindendir Türkiye Türkçesindeki, "ayak" kelimesi, Çuvaşça''da, "ura" olarak geçmektedir
Şive: Bir dilin, bilinen ve takip edilen tarihî döneminde kendisinden ayrılan ve ses, şekil değişikliği gösteren kollarına denir
Örnek: Kırgız Türkçesi, Azerî Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Kazak Türkçesi, Kıpçak Türkçesi Türkçe''nin şivelerindendir Türkiye Türkçesindeki "ben", Azerî Türkçesinde "men" olmaktadır
Ağız: Bir şive içindeki, söyleyiş farklılıklarına dayanan küçük kollardır
Örnek : Nevşehir ağzı, Aksaray ağzı, Yozgat ağzı
Biraz söyleyiş farklılıkları olsa da, bir şive içindeki çeşitli ağızları konuşan kişiler, birbirleriyle çok rahat anlaşırlar Şiveleri farklı olan kişilerin, birbirleriyle anlaşmaları biraz daha zordur Kelimelerde, az da olsa farklılıklar görülmektedir Lehçeleri farklı olan kişilerin,birbirleriyle anlaşmaları ise diğerlerine göre çok daha zordur
Yazı Dili: Yazıda kullanılan dildir, aynı zamanda medeniyet dilidir Tarih boyunca, ancak; medeniyeti, kültürü ve edebiyatı olan milletler, yazı dilini kullanmışlardır Bu dile, kültür dili, edebiyat dili de denir Yazı diline, konuşma dilindeki farklılıkların hiçbiri aktarılmaz Çünkü, her milletin bir tek yazı dili bulunur Hiç kimse, konuştuğu gibi yazamaz
Yazı dili sun’i; konuşma dili tabiîdir
