Doğuş Pertez
Admin
Kök Hücre ve Kordon Kanı Nedir
Kök hücre nedir?
Kök hücreler, bir çok dokuda bulunan ve değişerek vücudun diğer dokularını oluşturma yeteneğine sahip olan hücrelerdir, yani vücudun kaynak hücreleridir
Kök hücre vücuttaki bütün hücrelerin yapıtaşıdır. Hastalıkla savaşan beyaz kan hücreleri, oksijen taşıyan kırmızı
kan hücreleri ve trombositler gibi kan bileşenlerinin temelidir; kanın, organların oluşumunu ve bağışıklık sisteminin kurulmasına kadar bir çok görevi yerine getirir. Bir dokuya ait kök hücre fonksiyonel olarak farklılaşmamış ve potansiyel olarak heterojen hücrelerdir.
Kök hücreler; uygun büyüme ortamlarına yerleşip çoğalma yetenekleri olan, kendini yenileyerek neslinin devamını sağlayabilen ve dejenerasyona uğramış hücreleri rejenere edebilen hücrelerdir.
Kök Hücre Nerede Bulunur?
Kök hücrelerin insan vücudunda en fazla bulunduğu dönem; bebeğin
anne karnındaki dönemidir, yaşın ilerlemesiyle vücuttaki kök hücre sayısında azalma ve diğer hücrelere dönüşebilme yeteneklerinde yetersizlikler görülmektedir.
Kök hücreler; kemik iliği, damarlardaki dolaşan kan ve göbek kordonunda bulunmaktadır.
Kök hücreler laboratuarlarda tüp bebek ünitelerindeki embriyolardan da elde edilebilmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki; embriyolar da birer canlıdır ve tedavi amaçlı bile olsa bir canlının yok edilmesi hiç de etik değildir, dolayısıyla bu amaçla embriyo kullanımı yasaklanmıştır.
Kordon Kanı Nedir?
Bebek, dünyaya gelmeden önce hayatsal fonksiyonlarını
sürdürebilmek için göbek kordonu vasıtasıyla anne kanından beslenir. Bebek bu beslenmesini plasenta aracılığıyla sağlar.
Plasenta, doğumun gerçekleşmesini takiben dışarı atılır. Kordon kanı dediğimiz materyal ise plasentanın içinde bulunan kandır. Kök hücre açısından çok değerli olan bu kan yakın geleceğe kadar değerinin anlaşılamamasından dolayı doğumdan sonra direkt çöpe atılıyordu.*
Doğum esnasında bebeğin kordonundan alınan kordon kanı ilerde bebeğin kemik iliği nakli gerektiren bir çok hastalığa karşı kullanılması bakımından çok önemlidir çünkü bu kan bebeğin kendi kanı olduğu için kemik iliği nakillerindeki uyum sorunu görülmeyecektir. Ayrıca bebeğin kardeşleri için de ¼�lik bir uyum söz konusudur. Kordon kanı ile beraber anne kanına da HIV ve Hepatit testleri yapılır.
Kemik İliği Nedir?
Kemik iliği, kemiklerin içini dolduran yumuşak ve süngerimsi yapıda olan bir doku çeşididir. Kırmızı & beyaz kan hücreleri ve trombositler adı verilen kan hücreleri kemik iliği içinde üretilerek olgunlaştırıldıklarında kana karışırlar. Kemik iliğinin zarar görmesi sonucunda, organizmanın enfeksiyon ve hastalıklara karşı direnci azalır, bağışıklık sistemi zayıf düşer.
Kemik İliği Nakli Nedir?
Kemik iliği nakli kan nakline benzeyen bir işlemdir. Kemik iliği nakli, kişinin kemik iliğinin yetersiz kaldığı durumlarda yada kişinin yüksek dozda kemoterapi & radyoterapi sonucunda yani kemik iliğinin zarar gördüğü durumlarda yapılan bir işlemdir.
Tedavi için kullanılan kemik iliği hasta olan şahsın tedaviye başlanmadan önce kendisinden, yakın akrabasından bazen de tamamen yabancı birisinden alınır. Kemik iliği hastanın kendisinden alındığı durumlarda, kök hücreler, hastalıklı hücrelerden mümkün olduğunca arındırılır. Elde edilen kök hücreler hastaya bir kateter yardımıyla verilir. Kana karışan kök hücreler kan yoluyla ait olduğu kemik iliğine giderek orada hücre üretimine başlarlar.
Neden Kordon Kanı?
Kordon kanı kök hücre transplantasyonunun gerçekleşebilmesi için kemik iliği kök hücre transplantasyonuna oranla daha düşük uyum yeterlidir.
Transplantasyonda başarının maximum olabilmesi için
kök hücre nakillerinde kullanılan hücrelerin hastanın kendi hücrelerine mümkün olduğunca çok benzemesi gerekmektedir. Her şahsın hücrelerinin yüzeyinde �Human Leukocyte-Associated ( HLA )� antijen adı verilen çeşitli protein setleri vardır. Özel bir çeşit kan testi ile HLA tiplemesi adı verilen test ile tanımlanır. Verici ile alıcının ( hastanın ) HLA antijenlerinin birbirine uyumu ne kadar yüksekse naklin başarısı da o kadar yüksek olur. Aile içi doku uyumu %25 ve üzerinde seyrederken aile dışında bir kişiden doku uyumu oldukça düşüktür. � HLA uyumu için yapılan özel kan testleri ile, HLA antijenlerine bakılır ve nakil merkezleri en az 5 antigenin uyumlu olması durumunu arar, HLA uyumu ne kadar yüksekse bununla ters orantılı olarak GVHD olasılığı düşer.
Yetişkin kemik iliğinden kök hücre elde edilmesi için cerrahi müdahale ve genel anestezi gerekmektedir. Kordon kanından kök hücre toplanması ise ağrısız ve birkaç dakikalık basit bir işlemdir, ayrıca gerek bebek gerekse anne için hiçbir risk taşımamaktadır ve kemik iliği nakline göre daha kolay ve ucuzdur. Dolayısıyla günümüzde anne ve babaların bir çoğu yeni doğan bebeklerinin kordon kanlarının saklanmasını istemektedirler.*
Kordon kanından elde edilen kök hücre, dış ortamdan herhangi bir zarar görmediği için, üremeye hazır durumdadır. Oysa yetişkin kemik iliğinden alınan kök hücre bir dış etkene maruz kalmış olabileceği için ( radyasyon, enfeksiyon v.s ) tedavide kullanılınca düşük verim alınabilmektedir.
Ayrıca kök hücrelerin bağışıklık red cevapları henüz gelişmemiş olmasından dolayı bireyler arası kordon kanı nakillerinde tam uyum her zaman mümkün olmasa bile büyük oranda başarı sağlanabilmektedir. Halbuki kemik iliği nakillerinde GVHD en sık rastlanan ve ölümcül olabilen yan etkilerden biridir. Nakledilen doku, alıcının vücudunu yabancı doku olarak görür ve reddeder. GVHD, 2 yıl içinde hastaların % 50 sinde ortaya çıkmaktadır. Kordon kanı kök hücre nakillerinde ise kordon kanı hücrelerinin antijenik yapısının henüz tam gelişmemiş olması nedeniyle bu oran çok daha düşüktür.
Bu hücrelerden en çok kullanılanı hematopoietik kök hücrelerdir. Hematopoietik kök hücreler; kemik iliği ve çevre kanının hücresel elemanlarını oluşturur.
Kordon kanı saklanan bebek ilerde kök hücre naklini gerektirecek bir hastalığa yakalandığı durumda uygun bir verici aramaya gerek kalmadan kendine ait kök hücrelerle çok daha kolay tedavi edilebilecektir. ( Kemik iliğinden kök hücrenin eldesiyle başta kanser türleri olmak üzere bir çok hastalık tedavi edilebilmektedir fakat hastaların %70�ine uygun kemik iliği bulunamamaktadır. Oysa plasentadaki kan bebeğin kendinin olduğu için bu durum tamamen ortadan kalkmıştır.) Bu saklanan kordon kanı sadece bebeğin kendisi için değil kardeşleri ve yakın akrabaları için de gerekli durumlarda kullanılabilmektedir.
*Özellikle atalarında kök hücre tedavisini gerektirecek hastalığa sahip olan aileler kordon kanı saklanmasına önem vermelidirler.
Örnek:
Doğum sonrası atılan doku ilk kez 1988�de kök hücre nakli amacıyla kullanılmıştır. Fransa�da Fanconi Aplastik Anemi hastası olan çocuğun annesinin bir sonraki hamileliğinde çocuğun doğan kardeşinin kordon kanı toplanmış ve ABD�de nakil zamanına kadar �196 derecede saklanmıştır. Nakil gerçekleştikten sonra tamamen iyileşen şahıs hala hayatını sağlıklı bir şekilde sürdürmektedir.
Hangi Hastalıkların Tedavisinde Kök Hücre Kullanılabilir?
Lösemi tipleri
Lenf bezi kanserleri
Kemik iliği hastalıkları
Bağışıklık yetersizlikleri
Doğuştan gelen metabolik düzensizlikler
Kalıtsal kan hastalıkları
Hücre yenilenmesi
Aplastik anemiler ( kemik iliğinde hücre üretiminin olmaması)
Orak hücreli anemi
Talasemi
Amegokaryositik trombositopeni
Nöroblastom
Henüz Araştırma Safhasındaki Hastalıklar:
Kalp enfaktüsü
Parkinson, Alzheimer, damar tıkanıklığına bağlı felçler, sinir yaralanmasına bağlı felçler, Multiple Skleroz
Otizm
Siroz
Romatit artrit
Göz hastalıkları
AIDS
Kalıtsal kas hastalıkları
Kordon Kanı Nasıl Saklanır?
Doğumu takiben uzman hekimler tarafından alınan kordon kanı uygun şartlarda dondurularak kordon kanı bankasında saklanır. Dondurulmuş kordon kanı �190 derecede sıvılaştırılmış azot içersinde 15-20 yıl saklanabilmektedir. Yüksek miktarda kök hücre içeren kordon kanı gerekli hallerde yeniden çözülerek kullanılabiliyor.
* Kordon kanı hücreleri elde edilebilecek en genç kök hücreler olmaları yanı sıra saklanmaları amacıyla dondurulduklarında yaşlanma ve bozulmaları da engellenmiş olur.
Kordon kanı, kordon kanı bankasında belirli bir ücret karşılığında saklanıyor, ailenin isteği durumunda saklanan kordon kanı imha edilebiliyor yada başka hastaların tedavisi için kullanılabiliyor.
Kordon Kanı Nasıl Alınır?
Göbek bağı, doğumun gerçekleşmesinin ardından, göbek bağı kesilince göbek bağının plasenta tarafında kalan kısmından alınır.
Kordon kanı hem normal doğumla hem de sezaryen doğumla bebeğe ve anneye hiçbir şekilde zarar vermeden alınabilmektedir.
Hangi Testler Yapılmalıdır?
Kordon Kanına Uygulanan Testler:
Total nucleated cells (pre and post processing)
Total mononuclear cells (pre and post processing)
Bacterial cultures (pre and post processing)
Fungal cultures (pre and post processing)
Trypan blue viability (pre and post processing)
AB0/Rh typing
CD 34+
Anne Kanına Uygulanan Testler:
Anti-HBc antibody
Anti-HCV antibody
HbsAg
Anti-CMV antibody
Anti-HIV 1&2
Anti HTLV
HIV P24 Antigen
RPR
Antibody Screen
Kök Hücrelerin Kişiye Nakli Nasıl Gerçekleştirilmektedir?
Kordon kanından elde edilen kök hücreler, kişinin genellikle damarına zerk edilerek nakli gerçekleştirilmiş olur. Kana geçen kök hücreler, yine kan yoluyla kemik iliğine ulaşarak burada yerleşirler. Kemik iliğine yerleşen kök hücreler, kemik iliği içinde çoğalma ve hücre üretme faaliyetlerine başlarlar.
Bir başka yöntem ise; kök hücrelerin hasar görmüş olan dokuya direkt olarak nakilleri şeklinde olmaktadır. Özellikle kalp ve beyin dokularında bu yöntemin uygulanmasıyla birlikte başarılı sonuçlar alınmıştır.
Kök hücreler, bir çok dokuda bulunan ve değişerek vücudun diğer dokularını oluşturma yeteneğine sahip olan hücrelerdir, yani vücudun kaynak hücreleridir
Kök hücre vücuttaki bütün hücrelerin yapıtaşıdır. Hastalıkla savaşan beyaz kan hücreleri, oksijen taşıyan kırmızı
kan hücreleri ve trombositler gibi kan bileşenlerinin temelidir; kanın, organların oluşumunu ve bağışıklık sisteminin kurulmasına kadar bir çok görevi yerine getirir. Bir dokuya ait kök hücre fonksiyonel olarak farklılaşmamış ve potansiyel olarak heterojen hücrelerdir.
Kök hücreler; uygun büyüme ortamlarına yerleşip çoğalma yetenekleri olan, kendini yenileyerek neslinin devamını sağlayabilen ve dejenerasyona uğramış hücreleri rejenere edebilen hücrelerdir.
Kök Hücre Nerede Bulunur?
Kök hücrelerin insan vücudunda en fazla bulunduğu dönem; bebeğin
anne karnındaki dönemidir, yaşın ilerlemesiyle vücuttaki kök hücre sayısında azalma ve diğer hücrelere dönüşebilme yeteneklerinde yetersizlikler görülmektedir.
Kök hücreler; kemik iliği, damarlardaki dolaşan kan ve göbek kordonunda bulunmaktadır.
Kök hücreler laboratuarlarda tüp bebek ünitelerindeki embriyolardan da elde edilebilmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki; embriyolar da birer canlıdır ve tedavi amaçlı bile olsa bir canlının yok edilmesi hiç de etik değildir, dolayısıyla bu amaçla embriyo kullanımı yasaklanmıştır.
Kordon Kanı Nedir?
Bebek, dünyaya gelmeden önce hayatsal fonksiyonlarını
sürdürebilmek için göbek kordonu vasıtasıyla anne kanından beslenir. Bebek bu beslenmesini plasenta aracılığıyla sağlar.
Plasenta, doğumun gerçekleşmesini takiben dışarı atılır. Kordon kanı dediğimiz materyal ise plasentanın içinde bulunan kandır. Kök hücre açısından çok değerli olan bu kan yakın geleceğe kadar değerinin anlaşılamamasından dolayı doğumdan sonra direkt çöpe atılıyordu.*
Doğum esnasında bebeğin kordonundan alınan kordon kanı ilerde bebeğin kemik iliği nakli gerektiren bir çok hastalığa karşı kullanılması bakımından çok önemlidir çünkü bu kan bebeğin kendi kanı olduğu için kemik iliği nakillerindeki uyum sorunu görülmeyecektir. Ayrıca bebeğin kardeşleri için de ¼�lik bir uyum söz konusudur. Kordon kanı ile beraber anne kanına da HIV ve Hepatit testleri yapılır.
Kemik İliği Nedir?
Kemik iliği, kemiklerin içini dolduran yumuşak ve süngerimsi yapıda olan bir doku çeşididir. Kırmızı & beyaz kan hücreleri ve trombositler adı verilen kan hücreleri kemik iliği içinde üretilerek olgunlaştırıldıklarında kana karışırlar. Kemik iliğinin zarar görmesi sonucunda, organizmanın enfeksiyon ve hastalıklara karşı direnci azalır, bağışıklık sistemi zayıf düşer.
Kemik İliği Nakli Nedir?
Kemik iliği nakli kan nakline benzeyen bir işlemdir. Kemik iliği nakli, kişinin kemik iliğinin yetersiz kaldığı durumlarda yada kişinin yüksek dozda kemoterapi & radyoterapi sonucunda yani kemik iliğinin zarar gördüğü durumlarda yapılan bir işlemdir.
Tedavi için kullanılan kemik iliği hasta olan şahsın tedaviye başlanmadan önce kendisinden, yakın akrabasından bazen de tamamen yabancı birisinden alınır. Kemik iliği hastanın kendisinden alındığı durumlarda, kök hücreler, hastalıklı hücrelerden mümkün olduğunca arındırılır. Elde edilen kök hücreler hastaya bir kateter yardımıyla verilir. Kana karışan kök hücreler kan yoluyla ait olduğu kemik iliğine giderek orada hücre üretimine başlarlar.
Neden Kordon Kanı?
Kordon kanı kök hücre transplantasyonunun gerçekleşebilmesi için kemik iliği kök hücre transplantasyonuna oranla daha düşük uyum yeterlidir.
Transplantasyonda başarının maximum olabilmesi için
kök hücre nakillerinde kullanılan hücrelerin hastanın kendi hücrelerine mümkün olduğunca çok benzemesi gerekmektedir. Her şahsın hücrelerinin yüzeyinde �Human Leukocyte-Associated ( HLA )� antijen adı verilen çeşitli protein setleri vardır. Özel bir çeşit kan testi ile HLA tiplemesi adı verilen test ile tanımlanır. Verici ile alıcının ( hastanın ) HLA antijenlerinin birbirine uyumu ne kadar yüksekse naklin başarısı da o kadar yüksek olur. Aile içi doku uyumu %25 ve üzerinde seyrederken aile dışında bir kişiden doku uyumu oldukça düşüktür. � HLA uyumu için yapılan özel kan testleri ile, HLA antijenlerine bakılır ve nakil merkezleri en az 5 antigenin uyumlu olması durumunu arar, HLA uyumu ne kadar yüksekse bununla ters orantılı olarak GVHD olasılığı düşer.
Yetişkin kemik iliğinden kök hücre elde edilmesi için cerrahi müdahale ve genel anestezi gerekmektedir. Kordon kanından kök hücre toplanması ise ağrısız ve birkaç dakikalık basit bir işlemdir, ayrıca gerek bebek gerekse anne için hiçbir risk taşımamaktadır ve kemik iliği nakline göre daha kolay ve ucuzdur. Dolayısıyla günümüzde anne ve babaların bir çoğu yeni doğan bebeklerinin kordon kanlarının saklanmasını istemektedirler.*
Kordon kanından elde edilen kök hücre, dış ortamdan herhangi bir zarar görmediği için, üremeye hazır durumdadır. Oysa yetişkin kemik iliğinden alınan kök hücre bir dış etkene maruz kalmış olabileceği için ( radyasyon, enfeksiyon v.s ) tedavide kullanılınca düşük verim alınabilmektedir.
Ayrıca kök hücrelerin bağışıklık red cevapları henüz gelişmemiş olmasından dolayı bireyler arası kordon kanı nakillerinde tam uyum her zaman mümkün olmasa bile büyük oranda başarı sağlanabilmektedir. Halbuki kemik iliği nakillerinde GVHD en sık rastlanan ve ölümcül olabilen yan etkilerden biridir. Nakledilen doku, alıcının vücudunu yabancı doku olarak görür ve reddeder. GVHD, 2 yıl içinde hastaların % 50 sinde ortaya çıkmaktadır. Kordon kanı kök hücre nakillerinde ise kordon kanı hücrelerinin antijenik yapısının henüz tam gelişmemiş olması nedeniyle bu oran çok daha düşüktür.
Bu hücrelerden en çok kullanılanı hematopoietik kök hücrelerdir. Hematopoietik kök hücreler; kemik iliği ve çevre kanının hücresel elemanlarını oluşturur.
Kordon kanı saklanan bebek ilerde kök hücre naklini gerektirecek bir hastalığa yakalandığı durumda uygun bir verici aramaya gerek kalmadan kendine ait kök hücrelerle çok daha kolay tedavi edilebilecektir. ( Kemik iliğinden kök hücrenin eldesiyle başta kanser türleri olmak üzere bir çok hastalık tedavi edilebilmektedir fakat hastaların %70�ine uygun kemik iliği bulunamamaktadır. Oysa plasentadaki kan bebeğin kendinin olduğu için bu durum tamamen ortadan kalkmıştır.) Bu saklanan kordon kanı sadece bebeğin kendisi için değil kardeşleri ve yakın akrabaları için de gerekli durumlarda kullanılabilmektedir.
*Özellikle atalarında kök hücre tedavisini gerektirecek hastalığa sahip olan aileler kordon kanı saklanmasına önem vermelidirler.
Örnek:
Doğum sonrası atılan doku ilk kez 1988�de kök hücre nakli amacıyla kullanılmıştır. Fransa�da Fanconi Aplastik Anemi hastası olan çocuğun annesinin bir sonraki hamileliğinde çocuğun doğan kardeşinin kordon kanı toplanmış ve ABD�de nakil zamanına kadar �196 derecede saklanmıştır. Nakil gerçekleştikten sonra tamamen iyileşen şahıs hala hayatını sağlıklı bir şekilde sürdürmektedir.
Hangi Hastalıkların Tedavisinde Kök Hücre Kullanılabilir?
Lösemi tipleri
Lenf bezi kanserleri
Kemik iliği hastalıkları
Bağışıklık yetersizlikleri
Doğuştan gelen metabolik düzensizlikler
Kalıtsal kan hastalıkları
Hücre yenilenmesi
Aplastik anemiler ( kemik iliğinde hücre üretiminin olmaması)
Orak hücreli anemi
Talasemi
Amegokaryositik trombositopeni
Nöroblastom
Henüz Araştırma Safhasındaki Hastalıklar:
Kalp enfaktüsü
Parkinson, Alzheimer, damar tıkanıklığına bağlı felçler, sinir yaralanmasına bağlı felçler, Multiple Skleroz
Otizm
Siroz
Romatit artrit
Göz hastalıkları
AIDS
Kalıtsal kas hastalıkları
Kordon Kanı Nasıl Saklanır?
Doğumu takiben uzman hekimler tarafından alınan kordon kanı uygun şartlarda dondurularak kordon kanı bankasında saklanır. Dondurulmuş kordon kanı �190 derecede sıvılaştırılmış azot içersinde 15-20 yıl saklanabilmektedir. Yüksek miktarda kök hücre içeren kordon kanı gerekli hallerde yeniden çözülerek kullanılabiliyor.
* Kordon kanı hücreleri elde edilebilecek en genç kök hücreler olmaları yanı sıra saklanmaları amacıyla dondurulduklarında yaşlanma ve bozulmaları da engellenmiş olur.
Kordon kanı, kordon kanı bankasında belirli bir ücret karşılığında saklanıyor, ailenin isteği durumunda saklanan kordon kanı imha edilebiliyor yada başka hastaların tedavisi için kullanılabiliyor.
Kordon Kanı Nasıl Alınır?
Göbek bağı, doğumun gerçekleşmesinin ardından, göbek bağı kesilince göbek bağının plasenta tarafında kalan kısmından alınır.
Kordon kanı hem normal doğumla hem de sezaryen doğumla bebeğe ve anneye hiçbir şekilde zarar vermeden alınabilmektedir.
Hangi Testler Yapılmalıdır?
Kordon Kanına Uygulanan Testler:
Total nucleated cells (pre and post processing)
Total mononuclear cells (pre and post processing)
Bacterial cultures (pre and post processing)
Fungal cultures (pre and post processing)
Trypan blue viability (pre and post processing)
AB0/Rh typing
CD 34+
Anne Kanına Uygulanan Testler:
Anti-HBc antibody
Anti-HCV antibody
HbsAg
Anti-CMV antibody
Anti-HIV 1&2
Anti HTLV
HIV P24 Antigen
RPR
Antibody Screen
Kök Hücrelerin Kişiye Nakli Nasıl Gerçekleştirilmektedir?
Kordon kanından elde edilen kök hücreler, kişinin genellikle damarına zerk edilerek nakli gerçekleştirilmiş olur. Kana geçen kök hücreler, yine kan yoluyla kemik iliğine ulaşarak burada yerleşirler. Kemik iliğine yerleşen kök hücreler, kemik iliği içinde çoğalma ve hücre üretme faaliyetlerine başlarlar.
Bir başka yöntem ise; kök hücrelerin hasar görmüş olan dokuya direkt olarak nakilleri şeklinde olmaktadır. Özellikle kalp ve beyin dokularında bu yöntemin uygulanmasıyla birlikte başarılı sonuçlar alınmıştır.
