Mali Özdemir
Üye
Büyük Selçuklu İmparatorluğu ( Konu Anlatımı )
Büyük Selçuk İmparatorluğu
Dokak oğlu Selçuk tarafından 1040 ta kurulmuş ,1092 de yıkılmıştır.
İran Selçukluları diye de anılan bu devlet 1040-1157 yılları arasında egemenliğini sürdürdü.Sınırları,doğuda batıda Türkistan ,Pencap;batı Anadolu'nun büyük bölümü ;güneyde Arabistan Yarımadası'nın batısında Yemen'e kadar uzanan bölge;kuzeyde Karadeniz,Kafkas Dağları ,Hazar Denizi ve Aral Gölü'ne kadar yayılmıştır.Bu büyük imparatorluğun kurucusu Oğuzların Kınık boyundan Dokakoğlu Selçuk Bey'dir.
Aral Gölü ve Hazar Denizi arasındaki bölgede yaşayan Oğuzların hakanı olan Seşçuk Bey,Cend kentini kendisine başkent yaparak bağımsızlığını ilan etti.Bu arada müslümanlığıda kabul ederek öteki müslüman Türk boylarını çevresinde topladı.Selçuk Bey topraklarını koruyabilmek için yöredeki güçlü devletlerden Karahanlılar ve Gazneliler le savaşmak zorunda kaldı.1004 yılında Karahanlılar'ı yenerek topraklarına kattı.1009 yılında ölen Selçuk Bey 'in yerine oğlu Arslan Bey geçti.Kardeşleri Yusuf ve Musa ile yeğenleri Tuğrul ve Çağrı beyler de yönetimde etkin görevler aldılar.Arslan Bey 'in ölümüyle Selçuklular dağılma tehlikesi geçirdiyse de Tuğrul ve Çağrı Beylerin çabalarıyla yeniden birlik sağlandı.Van Gölü çevresi ile Dicle ve Fırat havzaları Selçukluların topraklarına katıldı.1038 yılında Çağrı Bey,Gaznelileri ağır bir yenilgiye uğrattı.1039 yılında Gazneli Sultan'ı Mesut ,güçlerini toplayarak Selçuklular'a yeniden saldırdı.1040 yılında Dandanakan Ovası'nda yapılan savaşta Gazneliler yenildiler.Bu zaferden sonra Tuğrul Bey Selçuklu Sultanı ilan edildi ve böylece Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun temelleri atılmış oldu.
Tuğrul Bey Gazneliler'i yendikten sonra Horosan'ı ele geçirdi.İsfahan'ı başkent yaptı.(1051) .Daha sonra da batıya doğru ilerleyerek bütün İran'ı topraklarına kattı.Bağdat'a kadar ilerledi ve Halifeyi himayesine alarak (1055) tüm islam dünyasına egemen oldu.
1060 yılında Çağrı Bey ,1063 yılında da Tuğrul Bey ölünce tahta Çağrı Bey'in oğlu Alparslan geçti.Yetenekli bir yönetici ve komutan olan Alparslan'ın atadığı beyler Anadolu'ya birçok sefer düzenledi.Anadolu'da birçok yeri ele geçirdiler.1071 Malazgirt Savaşı ile Bizanslılar yenildi.Bu zafer,Anadolu kapılarını Türkler'e açması bakımından önemlidir.
Bu tarihten sonra Selçuklu komutanlarıyla yönetimindeki orduları Anadolu'nun fethine giriştiler.Alparslan'ın ölümünden sonra yerine geçen oğlu Melikşah zamanında Büyük Selçuklular en parlak dönemini yaşadı.(1073-1092) Ülke sınırları Kaşgar'dan ,İstanbul'a, Akdeniz'den Kafkaslar'a ;Yemen ve Hint Denizi'ne kadar genişlemişti.Alparslan'ın ve Melikşah'ın ünlü veziri Nizamülmülk ve Melikşah'ın arka arkaya ölümleri bu büyük imparatorlukta yönetim boşluğu yarattı.
Melikşah'ın büyük oğlu Berkyaruk ,uzun uğraşılardan sonra hükümdarlığını ilan etti.Kardeşi Sencer'i de Horosan'a göndererek doğu eyaletlerinin yönetiminide ona bıraktı.Ancak taht kavgaları son bulmadı.1104 yılında ölünce yerine geçen oğlu Melikşah ll ,amcası Muhammet Tapar tarafından öldürüldü ve Tapar ,Selçuklu tahtına oturdu.(1105).1111 yılına kadar ülke içinde güvenliği sağlamaya çalışan Muhammet Tapar ,bu tarihten sonra da Haçlılar'la uğraştı.1118 de ölünce imparatorluk ,kardeşi Horasan Meliki Sencer ile oğlu oğlu Mahmud arasında paylaşıldı.Batı bölgesi Mahmud'a verildi.Doğuda Azerbaycan ,İran , Afganistan ,Kaşgar Sencer'in hakimiyetinde kaldı.Bu dönemden sonra devlet "Irak ve Horosan Selçukluları" diye anılmaya başlandı.Ancak bu devletin ömrü uzun sürmedi ve 1194 yılında yıkıldı.
Çağrı Bey'in oğullarından Kara Arslan Kavurd,Tuğrul Bey'in emri ile gönderildiği Kirman ve Uman bölgelerini Selçuklu topraklarına kattıktan sonra burada egemenliğini ilan etmek istemişti.Ancak çeşitli kereler isyan etmesine karşın bu isteğinde başarılı olamadı. Melik Şah'ın ölümünden sonra Kirman Selçukluların Emiri Turan Şah daha bağımsız davranmaya başladı.Daha sonra başa geçen İran-şah,Arslan Şah,Muhammet ve Tuğrul şah zamanında da bu bağımsızlık devam etti.1187 yılında Büyük Selçuklu Sultanı Sencer'e İsyan eden Oğuz reislerinden Dündar Bey Kirman'ı ele geçirerek Kirman Selçuklularını ortadan kaldırdı.
Melikşah'ın kardeşi Tacüddevle Tutuş tarafından Şam'da Kurulan Suriye Selçukluları da uzun ömürlü olmadı ve 1117 yılında Artukoğulları tarafından tarihten silindi.
Büyük Selçuklu İmparatorluğu topraklarında kurulan dört Selçuklu devletinden en uzun ömürlüsü olan "Anadolu Selçuklular'ı" 1078 yılında Selçuk Bey'in torunlarından Süleyman Şah tarafından kuruldu.Başkenti İznik ilan edildi.Melik Şah Süleyman Şah'ı yok etmek amacıyla ordu göndermek istediysede Halifenin araya girmesi ile savaş önlendi.Bundan sonra Süleyman Şah Bizanslılar a saldırarak boğaz'a kadar ilerledi.Geçen gemilerden vergi almaya başladı.Ardından Adana,Tarsus,Misis,Anazarva ve Antakya'yı ele geçirdi.1086 yılında Süleyman Şah ölünce İznik Büyük Selçuklu orduları tarafından kuşatıldı,oğulları esir alındı.1092 yılında Melikşah'ın ölümü ile Süleyman Şah'ın oğulları serbest bırakıldı.Bunlardan Kılıç Arslan l,İznik'e gelerek babasının kurduğu devletin başına geçti ve Anadolu'nun fethine girişti.Bu sırada Avrupa'dan gelen Haçlı ordularının kuşatması sonucu İznik bırakıldı Anadolu'ya geçildi.Sonunda l.Kılıç Arslan'ın oğlu Mesud l,Bizanstan geri alınan Konya'da Danişmend'li sultanı Emir Gazi'nin desteği ile tahta çıktı(1116).
Bunu izleyen yıllarda Anadolu Selçuklular'ı ,Danişmentliler güçleriin birleştirip Bizans'a savaş açmış alınana zaferler sonucu Avrupa korkuya kapılmış toplanan ll.Haçlı ordusu Ceyhun ve Yalvaç'ta yenilmesi sonucu Sultan Mesud ile Anadolu Selçukluları'nın gücü pekişmiş oldu.1156 yılında ölen Mesud'un yerine oğlu Kılıç Arslan ll hükümdar oldu.Danişmentliler Ermeni ve Bizanslılar ile yaptığı savaşlarda Kılıç Arslan ll düşmanlarını geri çekilmeye zorladı.1162 yılında İstanbul'a giderek İmparator Manuel ile bir anlaşma yaptı ve batı sınırlarını güvenceye aldı.bundan sonra doğuya sefereler düzenleyerek Danişmentliler'i ortadan kaldırdı.Selçuklular'ın güçlenmesinden kuşkulanan Bizans topladığı 100.000 askerle Myriokephalon Ovsı'nda Selçuklular'a saldırdı.Ağır bir yenilgiye uğradı.(1176).
Anadolu Selçuklu Devleti Xlll .yy'ın ortalarına kadar güçlü bir devlet olarak hüküm sürdü.Kılıç Arslan ll den sonra tahta sırasıyla ;Gıyaseddin Keyhusrev l,Süleyman Şah,Kılıç Arslan lll,Gıyaseddin Keyhusrev ll ,İzzeddin Keykavus,Alaeddin Keykubad geçti.Alaeddin Keykubad dönemi Anadolu Selçukluları'nın siyasi,askeri ve ekonomik olarak en parlak dönemidir.1237 yılında öldüğünde yerine geçen oğlu Gıyaseddin Keyhusrev ll, başarısız bir imparatordu. Bu dönemde Selçuklular hızla gerilediler.Baba İshak isyanı Moğol akınları,Ardından İlhanlı istilası artık dağılmayı sağlarken yer yer Moğollara karşı direnen Anadolu daki beyler Anadolu Türk Beyliklerinin temelini oluşturdu.
Ordu Teşkilatı : Selçuklu ordusuna Emir-ül ümera veya beylerbeyi komuta ederdi. Ordu : Hassa birlikleri, ıkta askerleri, uç kuvvetleri ve bağlı beyliklerin kuvvetlerinden ibaretti.
Türk Denizciliği : İlk Türk denizcisi Çaka Bey'dir. İzmir’de kendi adıyla bir beylik kurdu. Bizans'ta esir iken kazandığı deneyimler sayesinde güçlü bir donanma meydana getirdi (1081). Ege adalarını hakimiyet altına aldı. Bizans donanmasını yenilgiye uğrattı. 1. Kılıç Arslan tarafından öldürül­dü.
Türkiye Selçuklu Devleti zamanında kıyılar Bizans, Ermeni, Rum ve Latin kralların hakimiyeti altında idi. 1. İzzeddin Keykavus Sinop’u, 1. Alaaddin Keykubat Alanya'yı ele geçirdi. Buralarda tersaneler kuruldu. 1. Alaaddin Keykubat döneminde ilk deniz aşırı sefere çıkıldı. Kırım'da Sudak alındı.
Beylikler döneminde kıyılar ele geçirildi. Kurulan donanma ile Ege, Karadeniz ve Akdeniz'de fe­tih hareketleri başladı. Bizans ve Haçlılarla mücadele edildi. Aydın oğlu Umur Bey, donanması ile Ege denizine hakim oldu. Başarıları üzerine bir Haçlı donanması hazırladı. Donanması yok edilen Umur Bey'in denizlerdeki etkinliği sona erdi.
Menteşe oğulları, Hamit oğulları, Saruhanoğulları ve Karesi oğulları Ege denizinde; Candaroğulları, İsfendiyar oğulları ve Pervane oğulları Karadeniz'de faaliyette bulundular. Kurdukları donanma
Ekonomik Hayat : Ülke topraklarının mülkiyeti devlete aitti. Bu nedenle çiftçi elde ettiği ürün üzerinden devlete öşür vergisi öderdi. Devlet, tarımın gelişmesi için gerekli her türlü önlemi almıştı.
Sultanlar. ticaretin gelişmesi için her türlü tedbiri aldılar. Kervanlardan toplanan vergiler önemli bir gelir kaynağı idi. Malları zarara uğrayan tüccarların mallarının bedeli devlet tarafından karşılandı. Kervan yolları üzerine, kervansaraylar yapıldı. Tüccarlar, ücret ödemeden buralardan yararlandılar. Şehirlerde satılan malların cinsine göre pazarlar oluş­turuldu. Bu önlemler sayesinde ülke ekonomisi ol­dukça ileri bir düzeye ulaştı.
Fikir Hayatı : XI,. yüzyılın ikinci yarısından itibaren önemli gelişmeler oldu. Bunda doğudan gelen ilim ve sanat adamlarının etkisi büyük oldu. Sul­tanlar fikir hayatının gelişmesinde önemli roller oy­nadılar. II. Kılıç Arslan'dan itibaren Anadolu'nun bir­çok yerinde medreseler açıldı. Medreseler, ilim ve eğitim merkezleri haline getirildi. Medreselerde eğitim parasızdı. Öğrencilerin ihtiyaçları ve müderrislerin maaşları vakıflar tarafından karşılanırdı.
Edebiyat, divan, halk ve tasavvuf edebiyatı olarak gelişti. Halk edebiyatında Yunus Emre, divan edebiyatında Hoca Dehhani, tasavvuf edebiyatında Mevlana önemli eserler yarattılar.
Dokak oğlu Selçuk tarafından 1040 ta kurulmuş ,1092 de yıkılmıştır.
İran Selçukluları diye de anılan bu devlet 1040-1157 yılları arasında egemenliğini sürdürdü.Sınırları,doğuda batıda Türkistan ,Pencap;batı Anadolu'nun büyük bölümü ;güneyde Arabistan Yarımadası'nın batısında Yemen'e kadar uzanan bölge;kuzeyde Karadeniz,Kafkas Dağları ,Hazar Denizi ve Aral Gölü'ne kadar yayılmıştır.Bu büyük imparatorluğun kurucusu Oğuzların Kınık boyundan Dokakoğlu Selçuk Bey'dir.
Aral Gölü ve Hazar Denizi arasındaki bölgede yaşayan Oğuzların hakanı olan Seşçuk Bey,Cend kentini kendisine başkent yaparak bağımsızlığını ilan etti.Bu arada müslümanlığıda kabul ederek öteki müslüman Türk boylarını çevresinde topladı.Selçuk Bey topraklarını koruyabilmek için yöredeki güçlü devletlerden Karahanlılar ve Gazneliler le savaşmak zorunda kaldı.1004 yılında Karahanlılar'ı yenerek topraklarına kattı.1009 yılında ölen Selçuk Bey 'in yerine oğlu Arslan Bey geçti.Kardeşleri Yusuf ve Musa ile yeğenleri Tuğrul ve Çağrı beyler de yönetimde etkin görevler aldılar.Arslan Bey 'in ölümüyle Selçuklular dağılma tehlikesi geçirdiyse de Tuğrul ve Çağrı Beylerin çabalarıyla yeniden birlik sağlandı.Van Gölü çevresi ile Dicle ve Fırat havzaları Selçukluların topraklarına katıldı.1038 yılında Çağrı Bey,Gaznelileri ağır bir yenilgiye uğrattı.1039 yılında Gazneli Sultan'ı Mesut ,güçlerini toplayarak Selçuklular'a yeniden saldırdı.1040 yılında Dandanakan Ovası'nda yapılan savaşta Gazneliler yenildiler.Bu zaferden sonra Tuğrul Bey Selçuklu Sultanı ilan edildi ve böylece Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun temelleri atılmış oldu.
Tuğrul Bey Gazneliler'i yendikten sonra Horosan'ı ele geçirdi.İsfahan'ı başkent yaptı.(1051) .Daha sonra da batıya doğru ilerleyerek bütün İran'ı topraklarına kattı.Bağdat'a kadar ilerledi ve Halifeyi himayesine alarak (1055) tüm islam dünyasına egemen oldu.
1060 yılında Çağrı Bey ,1063 yılında da Tuğrul Bey ölünce tahta Çağrı Bey'in oğlu Alparslan geçti.Yetenekli bir yönetici ve komutan olan Alparslan'ın atadığı beyler Anadolu'ya birçok sefer düzenledi.Anadolu'da birçok yeri ele geçirdiler.1071 Malazgirt Savaşı ile Bizanslılar yenildi.Bu zafer,Anadolu kapılarını Türkler'e açması bakımından önemlidir.
Bu tarihten sonra Selçuklu komutanlarıyla yönetimindeki orduları Anadolu'nun fethine giriştiler.Alparslan'ın ölümünden sonra yerine geçen oğlu Melikşah zamanında Büyük Selçuklular en parlak dönemini yaşadı.(1073-1092) Ülke sınırları Kaşgar'dan ,İstanbul'a, Akdeniz'den Kafkaslar'a ;Yemen ve Hint Denizi'ne kadar genişlemişti.Alparslan'ın ve Melikşah'ın ünlü veziri Nizamülmülk ve Melikşah'ın arka arkaya ölümleri bu büyük imparatorlukta yönetim boşluğu yarattı.
Melikşah'ın büyük oğlu Berkyaruk ,uzun uğraşılardan sonra hükümdarlığını ilan etti.Kardeşi Sencer'i de Horosan'a göndererek doğu eyaletlerinin yönetiminide ona bıraktı.Ancak taht kavgaları son bulmadı.1104 yılında ölünce yerine geçen oğlu Melikşah ll ,amcası Muhammet Tapar tarafından öldürüldü ve Tapar ,Selçuklu tahtına oturdu.(1105).1111 yılına kadar ülke içinde güvenliği sağlamaya çalışan Muhammet Tapar ,bu tarihten sonra da Haçlılar'la uğraştı.1118 de ölünce imparatorluk ,kardeşi Horasan Meliki Sencer ile oğlu oğlu Mahmud arasında paylaşıldı.Batı bölgesi Mahmud'a verildi.Doğuda Azerbaycan ,İran , Afganistan ,Kaşgar Sencer'in hakimiyetinde kaldı.Bu dönemden sonra devlet "Irak ve Horosan Selçukluları" diye anılmaya başlandı.Ancak bu devletin ömrü uzun sürmedi ve 1194 yılında yıkıldı.
Çağrı Bey'in oğullarından Kara Arslan Kavurd,Tuğrul Bey'in emri ile gönderildiği Kirman ve Uman bölgelerini Selçuklu topraklarına kattıktan sonra burada egemenliğini ilan etmek istemişti.Ancak çeşitli kereler isyan etmesine karşın bu isteğinde başarılı olamadı. Melik Şah'ın ölümünden sonra Kirman Selçukluların Emiri Turan Şah daha bağımsız davranmaya başladı.Daha sonra başa geçen İran-şah,Arslan Şah,Muhammet ve Tuğrul şah zamanında da bu bağımsızlık devam etti.1187 yılında Büyük Selçuklu Sultanı Sencer'e İsyan eden Oğuz reislerinden Dündar Bey Kirman'ı ele geçirerek Kirman Selçuklularını ortadan kaldırdı.
Melikşah'ın kardeşi Tacüddevle Tutuş tarafından Şam'da Kurulan Suriye Selçukluları da uzun ömürlü olmadı ve 1117 yılında Artukoğulları tarafından tarihten silindi.
Büyük Selçuklu İmparatorluğu topraklarında kurulan dört Selçuklu devletinden en uzun ömürlüsü olan "Anadolu Selçuklular'ı" 1078 yılında Selçuk Bey'in torunlarından Süleyman Şah tarafından kuruldu.Başkenti İznik ilan edildi.Melik Şah Süleyman Şah'ı yok etmek amacıyla ordu göndermek istediysede Halifenin araya girmesi ile savaş önlendi.Bundan sonra Süleyman Şah Bizanslılar a saldırarak boğaz'a kadar ilerledi.Geçen gemilerden vergi almaya başladı.Ardından Adana,Tarsus,Misis,Anazarva ve Antakya'yı ele geçirdi.1086 yılında Süleyman Şah ölünce İznik Büyük Selçuklu orduları tarafından kuşatıldı,oğulları esir alındı.1092 yılında Melikşah'ın ölümü ile Süleyman Şah'ın oğulları serbest bırakıldı.Bunlardan Kılıç Arslan l,İznik'e gelerek babasının kurduğu devletin başına geçti ve Anadolu'nun fethine girişti.Bu sırada Avrupa'dan gelen Haçlı ordularının kuşatması sonucu İznik bırakıldı Anadolu'ya geçildi.Sonunda l.Kılıç Arslan'ın oğlu Mesud l,Bizanstan geri alınan Konya'da Danişmend'li sultanı Emir Gazi'nin desteği ile tahta çıktı(1116).
Bunu izleyen yıllarda Anadolu Selçuklular'ı ,Danişmentliler güçleriin birleştirip Bizans'a savaş açmış alınana zaferler sonucu Avrupa korkuya kapılmış toplanan ll.Haçlı ordusu Ceyhun ve Yalvaç'ta yenilmesi sonucu Sultan Mesud ile Anadolu Selçukluları'nın gücü pekişmiş oldu.1156 yılında ölen Mesud'un yerine oğlu Kılıç Arslan ll hükümdar oldu.Danişmentliler Ermeni ve Bizanslılar ile yaptığı savaşlarda Kılıç Arslan ll düşmanlarını geri çekilmeye zorladı.1162 yılında İstanbul'a giderek İmparator Manuel ile bir anlaşma yaptı ve batı sınırlarını güvenceye aldı.bundan sonra doğuya sefereler düzenleyerek Danişmentliler'i ortadan kaldırdı.Selçuklular'ın güçlenmesinden kuşkulanan Bizans topladığı 100.000 askerle Myriokephalon Ovsı'nda Selçuklular'a saldırdı.Ağır bir yenilgiye uğradı.(1176).
Anadolu Selçuklu Devleti Xlll .yy'ın ortalarına kadar güçlü bir devlet olarak hüküm sürdü.Kılıç Arslan ll den sonra tahta sırasıyla ;Gıyaseddin Keyhusrev l,Süleyman Şah,Kılıç Arslan lll,Gıyaseddin Keyhusrev ll ,İzzeddin Keykavus,Alaeddin Keykubad geçti.Alaeddin Keykubad dönemi Anadolu Selçukluları'nın siyasi,askeri ve ekonomik olarak en parlak dönemidir.1237 yılında öldüğünde yerine geçen oğlu Gıyaseddin Keyhusrev ll, başarısız bir imparatordu. Bu dönemde Selçuklular hızla gerilediler.Baba İshak isyanı Moğol akınları,Ardından İlhanlı istilası artık dağılmayı sağlarken yer yer Moğollara karşı direnen Anadolu daki beyler Anadolu Türk Beyliklerinin temelini oluşturdu.
Ordu Teşkilatı : Selçuklu ordusuna Emir-ül ümera veya beylerbeyi komuta ederdi. Ordu : Hassa birlikleri, ıkta askerleri, uç kuvvetleri ve bağlı beyliklerin kuvvetlerinden ibaretti.
Türk Denizciliği : İlk Türk denizcisi Çaka Bey'dir. İzmir’de kendi adıyla bir beylik kurdu. Bizans'ta esir iken kazandığı deneyimler sayesinde güçlü bir donanma meydana getirdi (1081). Ege adalarını hakimiyet altına aldı. Bizans donanmasını yenilgiye uğrattı. 1. Kılıç Arslan tarafından öldürül­dü.
Türkiye Selçuklu Devleti zamanında kıyılar Bizans, Ermeni, Rum ve Latin kralların hakimiyeti altında idi. 1. İzzeddin Keykavus Sinop’u, 1. Alaaddin Keykubat Alanya'yı ele geçirdi. Buralarda tersaneler kuruldu. 1. Alaaddin Keykubat döneminde ilk deniz aşırı sefere çıkıldı. Kırım'da Sudak alındı.
Beylikler döneminde kıyılar ele geçirildi. Kurulan donanma ile Ege, Karadeniz ve Akdeniz'de fe­tih hareketleri başladı. Bizans ve Haçlılarla mücadele edildi. Aydın oğlu Umur Bey, donanması ile Ege denizine hakim oldu. Başarıları üzerine bir Haçlı donanması hazırladı. Donanması yok edilen Umur Bey'in denizlerdeki etkinliği sona erdi.
Menteşe oğulları, Hamit oğulları, Saruhanoğulları ve Karesi oğulları Ege denizinde; Candaroğulları, İsfendiyar oğulları ve Pervane oğulları Karadeniz'de faaliyette bulundular. Kurdukları donanma
Ekonomik Hayat : Ülke topraklarının mülkiyeti devlete aitti. Bu nedenle çiftçi elde ettiği ürün üzerinden devlete öşür vergisi öderdi. Devlet, tarımın gelişmesi için gerekli her türlü önlemi almıştı.
Sultanlar. ticaretin gelişmesi için her türlü tedbiri aldılar. Kervanlardan toplanan vergiler önemli bir gelir kaynağı idi. Malları zarara uğrayan tüccarların mallarının bedeli devlet tarafından karşılandı. Kervan yolları üzerine, kervansaraylar yapıldı. Tüccarlar, ücret ödemeden buralardan yararlandılar. Şehirlerde satılan malların cinsine göre pazarlar oluş­turuldu. Bu önlemler sayesinde ülke ekonomisi ol­dukça ileri bir düzeye ulaştı.
Fikir Hayatı : XI,. yüzyılın ikinci yarısından itibaren önemli gelişmeler oldu. Bunda doğudan gelen ilim ve sanat adamlarının etkisi büyük oldu. Sul­tanlar fikir hayatının gelişmesinde önemli roller oy­nadılar. II. Kılıç Arslan'dan itibaren Anadolu'nun bir­çok yerinde medreseler açıldı. Medreseler, ilim ve eğitim merkezleri haline getirildi. Medreselerde eğitim parasızdı. Öğrencilerin ihtiyaçları ve müderrislerin maaşları vakıflar tarafından karşılanırdı.
Edebiyat, divan, halk ve tasavvuf edebiyatı olarak gelişti. Halk edebiyatında Yunus Emre, divan edebiyatında Hoca Dehhani, tasavvuf edebiyatında Mevlana önemli eserler yarattılar.
