HeiLmasTer®
Üye
Mısır'da Kurulan Türk-İslam Devletleri
T Ü R K – İ S L A M D E V L E T L E R İ Ö Z E T T A B L O S U
DEVLETLER DEVLETLERLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
TOLUNOĞULLARI
(868-905) • Abbasilerin merkezi otoritesinin zayıflaması üze¬rine, Tulunoğlu Ahmet Bey kendi Devleti’ni kurdu.
• Mısır 'da kurulan ilk Türk-İslam devletidir.
• Tarım, bayındırlık, ticaret ve mimari alanda önemli çalışmalar gerçekleştirildi. Bu çalışmalarla Mısır'daki sosyal yaşayışı ve ekonomik yaşayışı ileri sevi¬yeye ulaştı. Abbasilerin saldırısıyla zayıflamış,iç karışıklıklar da yıkılmasında etkili olmuştur. ORTAK ÖZELLİKLERİ • Tolunoğulları ve Ihşıdîler’in yönetici ve orduları Türk, halkı
ise Araplardan oluşmuştur.Bu nedenle uzun ömürlü olamamışlardır.
• Bir bölgede etkin ve uzun ömürlü olabilmek için sadece
yönetim ve askeri güç yeterli olamamaktadır.Halkın desteği alınmalıdır.
İHŞİDOĞULLARI/
AKŞİTLER
(935-969) • Abbasilerin Mısır'daki Türk kökenli valilerinden Muhammed b.Toğuç tarafından kuruldu.
• Mısır 'da kurulan ikinci Türk-İslam devletidir.
• Devletin egemenlik alanı Hicaz'ı ve Suriye'yi de kapsamıştır. Bu sırada Tunus'ta kurulan Fatimiler İhşitleri yıkarak, Abbasi devletine son vermeyi amaç¬ladı¬lar.
• Fa¬timilerin güçlü saldırıları sonucu yıkıldılar.
KARAHANLILAR
(840-1212) • Karluk,Yağma,Çiğil ve Tuhsi adlı Türk toplulukları tarafın¬dan kurul¬muştur.Bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han'dır.Başkentleri, Balasagun’dur.
• Satuk Buğra Han (Abdülkerim) zamanında İslamiyet benimsenmeye başlamış¬tır.Karahanlılar,Ortaasya’da kurulmuş olan ilk Müslüman Türk devletidir.
• 999’da Samanoğulları devletine son vererek Maveraünnehir bölgesine sahip oldular. Gaznelilerle komşu olunca, onlarla mücadele etmeye başladılar.
• En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han zamanında yaşamışlardır.Yusuf Kadir Han'ın ölümünden sonra, taht kavgaları ve Gaznelilerle mücadele devleti yıpratmış, doğu ve batı olarak ikiye ayrılmışlardır. Doğunun merkezi Kaşgar, batının merkezi Semerkant olmuştur. Doğu Karahanlılara, Karahıtaylar; Batı Karahanlılara Harzemşahlar son vermiştir.
• Arapça ile karşılaşmalara rağmen, resmi dil ola¬rak Türkçeyi kullanmışlardır. Bundan sonraki Türk dev¬let¬leri Arapça ve Farsçayı resmi dil yapmışlardır. Bu ne¬denle Karahanlılar, resmi dili Türkçe olan ilk Türk devleti sa¬yılmıştır.Uygur alfabesi ile yazışmışlardır.
• Türk edebiyat tarihinin iki önemli eseri olan Di¬van-ı Lügati’t Türk (Kaşgarlı Mahmud) ve Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip) bu devlet za¬manında yazılmıştır.
GAZNELİLER
(963-1180) • Samanoğulları Devleti’nin Gazne şehri valisi Alp¬ Tekin tarafından Doğu Afganistan’da kurulmuştur.
• Hükümdar Sebük Tekin zamanında Samanoğul¬la¬rından ayrılıp tamamen bağımsız olmuşlardır.Sebük Tekin,Türk tarihinde hükümdar ünvanını kullanan ilk devlet adamıdır.
• En parlak dönemlerini Sultan Mahmut zamanında yaşadılar. Sultan unvanını ilk kullanan hükümdar olan Gazneli Mahmut, Hindistan'a 17 sefer yapmış, kuzey bölümlerine İslamiyet'in girmesini sağlamıştır.
• Selçuklularla yaptıkları Nesa (1035), Serahs (1038), Dandanakan (1040) savaşlarını kaybeden Gazneliler, Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklu egemenliğine girdiler.
• İdari ve askeri güç Türklerdi. Türkler nüfus olarak azınlıkta idi. Nüfus olarak Afganlılar ve İranlılar çoğun¬lukta idi.
• Devletin resmi dili Arapça ve Farsçaydı.
• Gazne ordusunda merkezi gücü oluşturan Gu¬lâmlar denilen askerler devşirme usulüyle yetiştiril¬miştir. Bunlar devletten maaş alırlardı.
• Sanatta İran ve Hint tesirlerinin altında kalmışlar¬dır.
• Büyük Selçuklu Devleti yıkılınca Afganlılar (Gurlar) isyan ederek bu devlete son vermişlerdir.
BÜYÜK SELÇUKLULAR
(1038-1157) Büyük Selçuklu Devleti, Oğuz Türklerinin Üçok koluna mensup olan Kınık boyu tarafından kurulmuştur.
Tarihteki Önemleri
1-Adını Selçuk Bey'den almış, devleti Tuğrul ve Çağrı Bey kurmuştur. 2-İslamiyet'i dış saldırılara karşı korumuşlar, İslam ülkelerini bir yönetim altında birleştirmişlerdir. 3- Anadolu'nun Türkleşme sürecini başlatmışlardır. 4- Türk - İslam kültürünü sentezlemişlerdir. (Birleştirmişler, harmanlamışlardır) 5- İslam uygarlığını geliştirmiş ve yaymışlardır. 6- 9. yy.da doğuda Seyhun Irmağı, batıda Akdeniz ve Marmara, güneyde Mısır ve Basra Körfezi'ne kadar sınırlarını genişletmişlerdir.
Devletin Kuruluşu
• Devlete ismini veren Selçuk Bey, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır.Aşağı Seyhun ile Hazar denizi arasındaki geniş bozkırlarda yaşayan oğuzlar' da ordu komutanı (Subaşı) olarak görevli olan Selçuk Bey, Oğuz Yabgu'su ile anlaşmazlığa düşmüş ve çevresiyle birlikte Seyhun Irmağının aşağı ve doğusunda bulunan " Cent " şehrine yerleşmiştir.
• Oğuzlar Devletine karşı, Samanoğulları'ndan yardım istemiş ve çevresiyle birlikte İslamiyet'i kabul etmiştir. Samanoğulları Devleti’nin Karahanlı ve Gaznelilerle mücadelesi sonucu yıkılmasıyla ve Selçuk Bey'in ölmesiyle dağılan Oğuz boylarını Arslan Bey toparladı ise de, Gazneli Sultan Mahmut oğuzların kendisi için tehlikeli olduğunu anlamış ve Arslan bey ve ileri gelenleri tutuklatmıştır. Selçuk Bey 'in torunlarından Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşler, Selçukluları yeniden toparlamayı ve devleti kurmayı başarmışlardır.
Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi
• Horasan bölgesi için,Gaznelilerle;Nesa (1035),Serahs (1038) ve Dandanakan (1040) savaşlarını yapmışlardır.Tuğrul Bey,Nişabur'u Gaznelilerden alarak, kendisine merkez yapmış ve bağımsızlığını ilan etmiştir (1038).
Dandanakan Savaşı (1040) (Büyük Selçuklular X Gazneliler)
Nedeni: Gazneliler' in Selçuklu gücünü Horasan'dan atmak istemesi
Önemi: 1- Selçuklular, bu savaştan sonra sürekli gelişme aşamasına girerken,Gazneliler zayıflama ve yıkılış sürecine girmişlerdir. İran, Irak, Azerbaycan ele geçirilmiştir. 2- Merkez Nişabur'dan Rey şehrine taşınmıştır. 3- Oğuzların Anadolu'ya akınları Çağrı Bey'in keşif seferiyle başlar (1016). Anadolu' ya yapılan seferlerin artması üzerine, Pasinler savaşı yapılır.
Pasinler Savaşı (1048) (Büyük Selçuklular X Bizans + Gürcü Kuvvetleri)
Nedeni: 1-Selçuklular' ın Anadolu'ya yönelik akınlarının artması 2- Bizans'ın, Türklerin Anadolu'ya girme girişimlerini durdurmak istemesi 3- Bizans'ın Anadolu otoritesini koruma isteği
Önemi: Türkler’in Anadolu'nun fethi için Bizans'la yaptıkları ilk büyük savaş ve kazandıkları ilk büyük zaferdir.Pasinler Savaşı, Bizans'ın Anadolu'daki otoritesini sarsmıştır.
Doğunun ve Batının Sultanı:Abbasi Halifesinin,Şii Büveyhoğulları'nın baskısı üzerine Tuğrul Bey'den yardım istemesiyle, Tuğrul bey iki defa Bağdat seferi düzenlemiş, Büveyhoğullarına son vermiştir. Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi tarafından doğu ve batının sultanı ilan edilmiştir. İslam dünyasının koruyuculuğu ve liderliği Selçuklulara geçmiştir.
• Tuğrul Bey döneminde (1040 – 1063), sınırların Ceyhun'dan Fırat'a kadar genişlediği; devletin sağlam temeller üzerine oturtulduğu; Anadolu yönünde gelişmelerin başladığı görülmektedir.
Alp Arslan Dönemi (1064 – 1072)
• Azerbaycan, Kafkasya ve Türkistan seferlerine çıktı. Döneminde komutanları tarafından doğu Anadolu'ya seferler düzenlenmiştir. Fatımi devletine son vermek ve Mısır'ı fethetmek için, Mısır seferine çıkmışken Bizans İmparatorunun Doğu Anadolu'ya doğru sefere çıkması üzerine geri döndü.
Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Büyük Selçuklular X Bizans)
Sebepleri
• Selçuklular'ın,kendilerine gelen göç dalgalarını yerleştirecek alan için Anadolu'ya yönelmeleri, Anadolu'yu yurt edinme isteği
• Bizans'ın, Anadolu'dan Türkleri çıkarma isteği.
Sonuçları
• Anadolu kapıları Türklere açıldı.Bu savaştan sonra Türkler Anadolu'ya göç etmeye başladılar.
• Anadolu Türk Tarihi başladı, Anadolu'da ilk Türk beylikleri kuruldu.
• Hristiyan Bizans'ın İslam dünyası üzerindeki baskısı sona erdi.
• Türklerin batıya ilerleyişleri üzerine Bizans'ın Papa'dan yardım isteği, Haçlı Seferlerine sebep olmuştur.
Önemi:1071 Malazgirt Zaferi,Türk milletine yeni bir yurt, yeni bir gelecek, yeni bir tarih hazırlayan önemli bir zaferdir.
Melikşah Dönemi (1072 – 1092)
• Büyük Selçukluların en geniş sınırlara,kültür ve uygarlık alanında en parlak düzeye ulaştığı dönemdir.Melikşah,amcası Kavurd'un,Sultanlığını tanımaması üzerine, mücadele etmiş ve onu öldürtmüştür. Karahanlı ve Gaznelilere egemenliğini kabul ettirdi. Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Tutak ve Artuk beyleri, Anadolu'nun fethiyle görevlendirmiştir. Suriye, Filistin ve Arabistan'da fetihler yapmıştır. Sultan Melikşah bütün müslüman ülkeleri yönetimi altına alma politikası izlemiştir. Dönemin en önemli iç olayı "Batınilik" propagandasıdır. Hasan Sabbah, Selçukluları içten parçalama ve yönetimi ele geçirmek için batınilik mezhebini yaygınlaştırmaya ve ileri gelen Türk yöneticilerini öldürtmeye başlamıştır. Nizamiye Medresesi bu dönemde önemli bir eğitim-öğretim kurumuna dönüşmüştür. Sultan Melikşah adına " Celali Takvimi " düzenlenmiştir.
Devletin Dağılışı
• Melikşah'ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları çıkması (Berkiyaruk-Mehmet-Mahmut-Sencer), devleti yıpratmıştır. Son Selçuklu sultanı Sencer’dir. Sencer’in, Katvan Savaşı’nda (1141) Karahıtay'lara yenilmesi ile devletin dağılış dönemi hızlandı. Sultan Sencer'in ölmesiyle Selçuklu Devleti parçalandı. (1157)
Selçukluların Parçalanma Nedenleri
1-)Veraset anlayışı. (Ülkenin, hanedanın ortak malı sayılması) 2-)Yönetime küstürülen Oğuzların (Türkmenlerin) ayaklanmaları. 3-) Haçlı Seferleri (Dolaylı) 4-) Doğudan gelen Moğol akınları 5-) Batınilerin çalışmaları. (Batınilik; Şii mezhebinin radikal siyasi hareketinin doğurduğu hareket) 6-) Abbasi Halifelerinin egemenlik gücünü geri almak için yaptığı olumsuz çalışmalar 7-) Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla, bağımsızlık ilanları
Büyük Selçuklu Devletine Bağlı Devletler
1. Horasan Selçukluları
2. Irak Selçukluları (1119 – 1194)
3. Kirman Selçukluları (1048 – 1187)
4. Suriye Selçukluları (1069 – 1118)
5. Türkiye (Anadolu) Selçukluları (1075 – 1308)
HARZEMŞAHLAR
(1097-1231) • Selçuklulara bağlı olan Harzem bölgesini yöneten Atsız adlı Türk beyi, Büyük Sel¬çukluların zayıflamasından yararlanarak bağımsızlık ha¬reketini başlatmış,son Selçuklu Sultanı Sencer’in
Oğuzlara esir düşmesinden sonra da bağımsızlığını ilan etmiştir.
• Harzem yöresi, Aral Gölü ile Hazar denizi ara¬sında kalan yerdir. Burada yaşayanlara Harzemşahlar denilmiştir.Harzemliler zamanında İran'ı, Horasan'ı ve Afga¬nistan'ı alarak Cengiz
İmparatorluğuna sınır oldular.Harzemliler Cengiz Han'ın gönderdiği dostluk ker¬vanını casuslukla suçlayarak imha edince, Moğol-Har¬zem savaşları başladı.Cengiz Han'ın başlattığı sa¬vaş¬larla Harzemliler yıkılış sürecine girdi.
• Moğol istilası sonucu Harzem yöneticiler bir kısım halkla birlikte Kafkasya'ya ve Doğu Anadolu'ya çekilmek zorunda kaldı. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaaddin Keykubat, Harzemlilere Moğollara karşı bir ittifak kurul¬masını önerdi. Harzemliler bunu reddede¬rek Doğu Ana¬dolu'yu almaya çalıştılar. Bu durum 1230 ‘da Yassı Çemen Sa¬vaşına neden oldu. Harzemliler, Yassı Çemen Savaşı’nda yenildi (1230) ve yıkıldılar.
EYYUBİLER
(1174-1250) • Haçlı saldırısına uğrayan Fatimi Devleti’ne, yardım için gönderilen ordunun komutanı olan Selahattin Ey¬yubî, Fatimi Devleti’ni yıkarak Mısır’da kendi devletini kurmuştur.Mısır’da kurulmuş olan 3.Türk-İslam devletidir.
• Selahattin Eyyubî ,I. Haçlı Seferi’nde kurulmuş olan Kudüs Haçlı Krallığı’nı, Hittin Savaşı’nda yendi ve bu devleti yıktı. (1187) Bunun üzerine III. Haçlı seferi yapıldı. Selahattin Eyyubi III. Haçlı seferinde Kudüsü ba¬şarıyla savundu.
• Devletin egemenlik alanı Hicaz'ı ve Güneydoğu Anadolu'yu kapsamıştır.
• Selahattin Eyyubi’nin 1193’te ölümünden sonra başarılı hükümdarlar iktidarda görülmedi. Devlet iç isyanlar ve haçlı saldırıla¬rıyla zayıfladı. Memluklu (kölemen-beyaz köle)) adı verilen askerlerin isyanları sonucu Eyyubi devleti yıkılmıştır.
• Eyyubiler devlet ve askerlik alanında Büyük Selçuklu¬ları ve Abbasileri örnek almışlardır.
MEMLÜKLER
(1250-1517) • Eyyubi ordusunda devşirme usulü ile yetiştirilen Memluklu (kölemen-beyaz köle) adı verilen askerlerin komutanlarından Aybey, Eyyubi Devleti’ne son vererek Mısır’da Memluklu Devleti’ni kurdu. Memlükler,Mısır’da kurulmuş olan 4.Türk-İslam devletidir.
• Aybey, Mısır'a yönelik olan VII. Haçlı Ordusunu Mansura Savaşı’nda yenilgiye uğrattı.
• Sultan Kutuz zamanında, Arabistan'ı ve Akdeniz kıyılarını almayı amaçlayan Moğol ordularını (İlhanlıları) Suriye'de Ayn-ı Calut Savaşı’nda yenilgiye uğrattı (1260). Böylece Suriye, Mısır, Arabistan ve Akdeniz kıyıları Moğol isti¬la¬sından korundu. Memluklular, Moğol istilasını durduran tek dev¬let oldu.
• Sultan Baybars, Abbasilerin yıkılışıyla sona eren Abbasi halifeliğini yeniden kurdu. Amaç, İslam dünyasının liderliğidir.
• Memlukluların egemenlik alanı Hicaz’ı, Güneydoğu Ana¬dolu’yu ve Çukurova'yı kapsamıştır.
• Fatih döneminde bozulan ilişkiler, II. Bayezıt döneminde savaşlara dönüştü.
• Yavuz Sultan Selim Memlukluları Mercidabık (1516) ve Ridaniye (1517) savaşlarında yenil¬giye uğrattı ve yıktı.
• Memlüklerde hükümdarlık, hanedanlık anlayaşına göre sürdü¬rülmüştür. Buna rağmen çok yetenekli komutanlar da ik¬tidara gelebilmiştir. Bu durum çok sayıda hükümdar de¬ğişimine neden olduğu gibi başarılı kişilerin de hükümdar olabilmesini sağlamıştır.
• Resmi dil Arapça idi. Buna rağmen sarayda Türkçe konuşulurdu. Bunun nedeni devlet teşkilatında Türklerin bulunmasıdır.
DEVLETLER DEVLETLERLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
TOLUNOĞULLARI
(868-905) • Abbasilerin merkezi otoritesinin zayıflaması üze¬rine, Tulunoğlu Ahmet Bey kendi Devleti’ni kurdu.
• Mısır 'da kurulan ilk Türk-İslam devletidir.
• Tarım, bayındırlık, ticaret ve mimari alanda önemli çalışmalar gerçekleştirildi. Bu çalışmalarla Mısır'daki sosyal yaşayışı ve ekonomik yaşayışı ileri sevi¬yeye ulaştı. Abbasilerin saldırısıyla zayıflamış,iç karışıklıklar da yıkılmasında etkili olmuştur. ORTAK ÖZELLİKLERİ • Tolunoğulları ve Ihşıdîler’in yönetici ve orduları Türk, halkı
ise Araplardan oluşmuştur.Bu nedenle uzun ömürlü olamamışlardır.
• Bir bölgede etkin ve uzun ömürlü olabilmek için sadece
yönetim ve askeri güç yeterli olamamaktadır.Halkın desteği alınmalıdır.
İHŞİDOĞULLARI/
AKŞİTLER
(935-969) • Abbasilerin Mısır'daki Türk kökenli valilerinden Muhammed b.Toğuç tarafından kuruldu.
• Mısır 'da kurulan ikinci Türk-İslam devletidir.
• Devletin egemenlik alanı Hicaz'ı ve Suriye'yi de kapsamıştır. Bu sırada Tunus'ta kurulan Fatimiler İhşitleri yıkarak, Abbasi devletine son vermeyi amaç¬ladı¬lar.
• Fa¬timilerin güçlü saldırıları sonucu yıkıldılar.
KARAHANLILAR
(840-1212) • Karluk,Yağma,Çiğil ve Tuhsi adlı Türk toplulukları tarafın¬dan kurul¬muştur.Bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han'dır.Başkentleri, Balasagun’dur.
• Satuk Buğra Han (Abdülkerim) zamanında İslamiyet benimsenmeye başlamış¬tır.Karahanlılar,Ortaasya’da kurulmuş olan ilk Müslüman Türk devletidir.
• 999’da Samanoğulları devletine son vererek Maveraünnehir bölgesine sahip oldular. Gaznelilerle komşu olunca, onlarla mücadele etmeye başladılar.
• En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han zamanında yaşamışlardır.Yusuf Kadir Han'ın ölümünden sonra, taht kavgaları ve Gaznelilerle mücadele devleti yıpratmış, doğu ve batı olarak ikiye ayrılmışlardır. Doğunun merkezi Kaşgar, batının merkezi Semerkant olmuştur. Doğu Karahanlılara, Karahıtaylar; Batı Karahanlılara Harzemşahlar son vermiştir.
• Arapça ile karşılaşmalara rağmen, resmi dil ola¬rak Türkçeyi kullanmışlardır. Bundan sonraki Türk dev¬let¬leri Arapça ve Farsçayı resmi dil yapmışlardır. Bu ne¬denle Karahanlılar, resmi dili Türkçe olan ilk Türk devleti sa¬yılmıştır.Uygur alfabesi ile yazışmışlardır.
• Türk edebiyat tarihinin iki önemli eseri olan Di¬van-ı Lügati’t Türk (Kaşgarlı Mahmud) ve Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip) bu devlet za¬manında yazılmıştır.
GAZNELİLER
(963-1180) • Samanoğulları Devleti’nin Gazne şehri valisi Alp¬ Tekin tarafından Doğu Afganistan’da kurulmuştur.
• Hükümdar Sebük Tekin zamanında Samanoğul¬la¬rından ayrılıp tamamen bağımsız olmuşlardır.Sebük Tekin,Türk tarihinde hükümdar ünvanını kullanan ilk devlet adamıdır.
• En parlak dönemlerini Sultan Mahmut zamanında yaşadılar. Sultan unvanını ilk kullanan hükümdar olan Gazneli Mahmut, Hindistan'a 17 sefer yapmış, kuzey bölümlerine İslamiyet'in girmesini sağlamıştır.
• Selçuklularla yaptıkları Nesa (1035), Serahs (1038), Dandanakan (1040) savaşlarını kaybeden Gazneliler, Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklu egemenliğine girdiler.
• İdari ve askeri güç Türklerdi. Türkler nüfus olarak azınlıkta idi. Nüfus olarak Afganlılar ve İranlılar çoğun¬lukta idi.
• Devletin resmi dili Arapça ve Farsçaydı.
• Gazne ordusunda merkezi gücü oluşturan Gu¬lâmlar denilen askerler devşirme usulüyle yetiştiril¬miştir. Bunlar devletten maaş alırlardı.
• Sanatta İran ve Hint tesirlerinin altında kalmışlar¬dır.
• Büyük Selçuklu Devleti yıkılınca Afganlılar (Gurlar) isyan ederek bu devlete son vermişlerdir.
BÜYÜK SELÇUKLULAR
(1038-1157) Büyük Selçuklu Devleti, Oğuz Türklerinin Üçok koluna mensup olan Kınık boyu tarafından kurulmuştur.
Tarihteki Önemleri
1-Adını Selçuk Bey'den almış, devleti Tuğrul ve Çağrı Bey kurmuştur. 2-İslamiyet'i dış saldırılara karşı korumuşlar, İslam ülkelerini bir yönetim altında birleştirmişlerdir. 3- Anadolu'nun Türkleşme sürecini başlatmışlardır. 4- Türk - İslam kültürünü sentezlemişlerdir. (Birleştirmişler, harmanlamışlardır) 5- İslam uygarlığını geliştirmiş ve yaymışlardır. 6- 9. yy.da doğuda Seyhun Irmağı, batıda Akdeniz ve Marmara, güneyde Mısır ve Basra Körfezi'ne kadar sınırlarını genişletmişlerdir.
Devletin Kuruluşu
• Devlete ismini veren Selçuk Bey, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır.Aşağı Seyhun ile Hazar denizi arasındaki geniş bozkırlarda yaşayan oğuzlar' da ordu komutanı (Subaşı) olarak görevli olan Selçuk Bey, Oğuz Yabgu'su ile anlaşmazlığa düşmüş ve çevresiyle birlikte Seyhun Irmağının aşağı ve doğusunda bulunan " Cent " şehrine yerleşmiştir.
• Oğuzlar Devletine karşı, Samanoğulları'ndan yardım istemiş ve çevresiyle birlikte İslamiyet'i kabul etmiştir. Samanoğulları Devleti’nin Karahanlı ve Gaznelilerle mücadelesi sonucu yıkılmasıyla ve Selçuk Bey'in ölmesiyle dağılan Oğuz boylarını Arslan Bey toparladı ise de, Gazneli Sultan Mahmut oğuzların kendisi için tehlikeli olduğunu anlamış ve Arslan bey ve ileri gelenleri tutuklatmıştır. Selçuk Bey 'in torunlarından Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşler, Selçukluları yeniden toparlamayı ve devleti kurmayı başarmışlardır.
Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi
• Horasan bölgesi için,Gaznelilerle;Nesa (1035),Serahs (1038) ve Dandanakan (1040) savaşlarını yapmışlardır.Tuğrul Bey,Nişabur'u Gaznelilerden alarak, kendisine merkez yapmış ve bağımsızlığını ilan etmiştir (1038).
Dandanakan Savaşı (1040) (Büyük Selçuklular X Gazneliler)
Nedeni: Gazneliler' in Selçuklu gücünü Horasan'dan atmak istemesi
Önemi: 1- Selçuklular, bu savaştan sonra sürekli gelişme aşamasına girerken,Gazneliler zayıflama ve yıkılış sürecine girmişlerdir. İran, Irak, Azerbaycan ele geçirilmiştir. 2- Merkez Nişabur'dan Rey şehrine taşınmıştır. 3- Oğuzların Anadolu'ya akınları Çağrı Bey'in keşif seferiyle başlar (1016). Anadolu' ya yapılan seferlerin artması üzerine, Pasinler savaşı yapılır.
Pasinler Savaşı (1048) (Büyük Selçuklular X Bizans + Gürcü Kuvvetleri)
Nedeni: 1-Selçuklular' ın Anadolu'ya yönelik akınlarının artması 2- Bizans'ın, Türklerin Anadolu'ya girme girişimlerini durdurmak istemesi 3- Bizans'ın Anadolu otoritesini koruma isteği
Önemi: Türkler’in Anadolu'nun fethi için Bizans'la yaptıkları ilk büyük savaş ve kazandıkları ilk büyük zaferdir.Pasinler Savaşı, Bizans'ın Anadolu'daki otoritesini sarsmıştır.
Doğunun ve Batının Sultanı:Abbasi Halifesinin,Şii Büveyhoğulları'nın baskısı üzerine Tuğrul Bey'den yardım istemesiyle, Tuğrul bey iki defa Bağdat seferi düzenlemiş, Büveyhoğullarına son vermiştir. Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi tarafından doğu ve batının sultanı ilan edilmiştir. İslam dünyasının koruyuculuğu ve liderliği Selçuklulara geçmiştir.
• Tuğrul Bey döneminde (1040 – 1063), sınırların Ceyhun'dan Fırat'a kadar genişlediği; devletin sağlam temeller üzerine oturtulduğu; Anadolu yönünde gelişmelerin başladığı görülmektedir.
Alp Arslan Dönemi (1064 – 1072)
• Azerbaycan, Kafkasya ve Türkistan seferlerine çıktı. Döneminde komutanları tarafından doğu Anadolu'ya seferler düzenlenmiştir. Fatımi devletine son vermek ve Mısır'ı fethetmek için, Mısır seferine çıkmışken Bizans İmparatorunun Doğu Anadolu'ya doğru sefere çıkması üzerine geri döndü.
Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Büyük Selçuklular X Bizans)
Sebepleri
• Selçuklular'ın,kendilerine gelen göç dalgalarını yerleştirecek alan için Anadolu'ya yönelmeleri, Anadolu'yu yurt edinme isteği
• Bizans'ın, Anadolu'dan Türkleri çıkarma isteği.
Sonuçları
• Anadolu kapıları Türklere açıldı.Bu savaştan sonra Türkler Anadolu'ya göç etmeye başladılar.
• Anadolu Türk Tarihi başladı, Anadolu'da ilk Türk beylikleri kuruldu.
• Hristiyan Bizans'ın İslam dünyası üzerindeki baskısı sona erdi.
• Türklerin batıya ilerleyişleri üzerine Bizans'ın Papa'dan yardım isteği, Haçlı Seferlerine sebep olmuştur.
Önemi:1071 Malazgirt Zaferi,Türk milletine yeni bir yurt, yeni bir gelecek, yeni bir tarih hazırlayan önemli bir zaferdir.
Melikşah Dönemi (1072 – 1092)
• Büyük Selçukluların en geniş sınırlara,kültür ve uygarlık alanında en parlak düzeye ulaştığı dönemdir.Melikşah,amcası Kavurd'un,Sultanlığını tanımaması üzerine, mücadele etmiş ve onu öldürtmüştür. Karahanlı ve Gaznelilere egemenliğini kabul ettirdi. Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Tutak ve Artuk beyleri, Anadolu'nun fethiyle görevlendirmiştir. Suriye, Filistin ve Arabistan'da fetihler yapmıştır. Sultan Melikşah bütün müslüman ülkeleri yönetimi altına alma politikası izlemiştir. Dönemin en önemli iç olayı "Batınilik" propagandasıdır. Hasan Sabbah, Selçukluları içten parçalama ve yönetimi ele geçirmek için batınilik mezhebini yaygınlaştırmaya ve ileri gelen Türk yöneticilerini öldürtmeye başlamıştır. Nizamiye Medresesi bu dönemde önemli bir eğitim-öğretim kurumuna dönüşmüştür. Sultan Melikşah adına " Celali Takvimi " düzenlenmiştir.
Devletin Dağılışı
• Melikşah'ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları çıkması (Berkiyaruk-Mehmet-Mahmut-Sencer), devleti yıpratmıştır. Son Selçuklu sultanı Sencer’dir. Sencer’in, Katvan Savaşı’nda (1141) Karahıtay'lara yenilmesi ile devletin dağılış dönemi hızlandı. Sultan Sencer'in ölmesiyle Selçuklu Devleti parçalandı. (1157)
Selçukluların Parçalanma Nedenleri
1-)Veraset anlayışı. (Ülkenin, hanedanın ortak malı sayılması) 2-)Yönetime küstürülen Oğuzların (Türkmenlerin) ayaklanmaları. 3-) Haçlı Seferleri (Dolaylı) 4-) Doğudan gelen Moğol akınları 5-) Batınilerin çalışmaları. (Batınilik; Şii mezhebinin radikal siyasi hareketinin doğurduğu hareket) 6-) Abbasi Halifelerinin egemenlik gücünü geri almak için yaptığı olumsuz çalışmalar 7-) Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla, bağımsızlık ilanları
Büyük Selçuklu Devletine Bağlı Devletler
1. Horasan Selçukluları
2. Irak Selçukluları (1119 – 1194)
3. Kirman Selçukluları (1048 – 1187)
4. Suriye Selçukluları (1069 – 1118)
5. Türkiye (Anadolu) Selçukluları (1075 – 1308)
HARZEMŞAHLAR
(1097-1231) • Selçuklulara bağlı olan Harzem bölgesini yöneten Atsız adlı Türk beyi, Büyük Sel¬çukluların zayıflamasından yararlanarak bağımsızlık ha¬reketini başlatmış,son Selçuklu Sultanı Sencer’in
Oğuzlara esir düşmesinden sonra da bağımsızlığını ilan etmiştir.
• Harzem yöresi, Aral Gölü ile Hazar denizi ara¬sında kalan yerdir. Burada yaşayanlara Harzemşahlar denilmiştir.Harzemliler zamanında İran'ı, Horasan'ı ve Afga¬nistan'ı alarak Cengiz
İmparatorluğuna sınır oldular.Harzemliler Cengiz Han'ın gönderdiği dostluk ker¬vanını casuslukla suçlayarak imha edince, Moğol-Har¬zem savaşları başladı.Cengiz Han'ın başlattığı sa¬vaş¬larla Harzemliler yıkılış sürecine girdi.
• Moğol istilası sonucu Harzem yöneticiler bir kısım halkla birlikte Kafkasya'ya ve Doğu Anadolu'ya çekilmek zorunda kaldı. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaaddin Keykubat, Harzemlilere Moğollara karşı bir ittifak kurul¬masını önerdi. Harzemliler bunu reddede¬rek Doğu Ana¬dolu'yu almaya çalıştılar. Bu durum 1230 ‘da Yassı Çemen Sa¬vaşına neden oldu. Harzemliler, Yassı Çemen Savaşı’nda yenildi (1230) ve yıkıldılar.
EYYUBİLER
(1174-1250) • Haçlı saldırısına uğrayan Fatimi Devleti’ne, yardım için gönderilen ordunun komutanı olan Selahattin Ey¬yubî, Fatimi Devleti’ni yıkarak Mısır’da kendi devletini kurmuştur.Mısır’da kurulmuş olan 3.Türk-İslam devletidir.
• Selahattin Eyyubî ,I. Haçlı Seferi’nde kurulmuş olan Kudüs Haçlı Krallığı’nı, Hittin Savaşı’nda yendi ve bu devleti yıktı. (1187) Bunun üzerine III. Haçlı seferi yapıldı. Selahattin Eyyubi III. Haçlı seferinde Kudüsü ba¬şarıyla savundu.
• Devletin egemenlik alanı Hicaz'ı ve Güneydoğu Anadolu'yu kapsamıştır.
• Selahattin Eyyubi’nin 1193’te ölümünden sonra başarılı hükümdarlar iktidarda görülmedi. Devlet iç isyanlar ve haçlı saldırıla¬rıyla zayıfladı. Memluklu (kölemen-beyaz köle)) adı verilen askerlerin isyanları sonucu Eyyubi devleti yıkılmıştır.
• Eyyubiler devlet ve askerlik alanında Büyük Selçuklu¬ları ve Abbasileri örnek almışlardır.
MEMLÜKLER
(1250-1517) • Eyyubi ordusunda devşirme usulü ile yetiştirilen Memluklu (kölemen-beyaz köle) adı verilen askerlerin komutanlarından Aybey, Eyyubi Devleti’ne son vererek Mısır’da Memluklu Devleti’ni kurdu. Memlükler,Mısır’da kurulmuş olan 4.Türk-İslam devletidir.
• Aybey, Mısır'a yönelik olan VII. Haçlı Ordusunu Mansura Savaşı’nda yenilgiye uğrattı.
• Sultan Kutuz zamanında, Arabistan'ı ve Akdeniz kıyılarını almayı amaçlayan Moğol ordularını (İlhanlıları) Suriye'de Ayn-ı Calut Savaşı’nda yenilgiye uğrattı (1260). Böylece Suriye, Mısır, Arabistan ve Akdeniz kıyıları Moğol isti¬la¬sından korundu. Memluklular, Moğol istilasını durduran tek dev¬let oldu.
• Sultan Baybars, Abbasilerin yıkılışıyla sona eren Abbasi halifeliğini yeniden kurdu. Amaç, İslam dünyasının liderliğidir.
• Memlukluların egemenlik alanı Hicaz’ı, Güneydoğu Ana¬dolu’yu ve Çukurova'yı kapsamıştır.
• Fatih döneminde bozulan ilişkiler, II. Bayezıt döneminde savaşlara dönüştü.
• Yavuz Sultan Selim Memlukluları Mercidabık (1516) ve Ridaniye (1517) savaşlarında yenil¬giye uğrattı ve yıktı.
• Memlüklerde hükümdarlık, hanedanlık anlayaşına göre sürdü¬rülmüştür. Buna rağmen çok yetenekli komutanlar da ik¬tidara gelebilmiştir. Bu durum çok sayıda hükümdar de¬ğişimine neden olduğu gibi başarılı kişilerin de hükümdar olabilmesini sağlamıştır.
• Resmi dil Arapça idi. Buna rağmen sarayda Türkçe konuşulurdu. Bunun nedeni devlet teşkilatında Türklerin bulunmasıdır.
