Doğuş Pertez
Admin
Hiksoslar (Çoban Krallar, Yabancı Ülkelerin Hakimi)
Hiksoslar kimlerdi ve nereden gelmişlerdi? Bugüne kadar elde edilen arkeolojik verilere göre Hiksoslar dönemini şu şekilde özetleyebiliriz; M.Ö. 1700'lerde Mezopotamya ve Mısırın Kuzey kesimleri büyük bir istila dalgasıyla sarsılır. Bu istilalar, bütün siyâsî ve dinî dengeleri altüst eder. Mısır'ın kuzeyini işgâl eden "Çoban Krallar" yahut "Yabancı Ülkelerin Prensleri" olarak zikredilen Hiksosların tek bir kavim mi yoksa kavimler topluluğu mu olduğu yine de tartışmalıdır. Irkî tiplerini anlayabileceğimiz ne bir sfenks ne bir heykel hiçbir resimsel kanıtları yoktur. Hiksoslar'ı resmeden tasvirler ise, Mısır'ın yerlileri tarafından yapılmıştır. Kesin olan, Asyalı olduklarıdır. Kısa sayılabilecek bir dönemde Mısır'ın sosyal hayatını derinden etkileyen Hiksoslar'ı XVIII. Sülale firavunları, Mısır'dan çıkarmışlardır.[1] Hurri ve Mitanniler'le aynı soydan oldukları sanılan savaşçı bir kavim olan Hiksoslar, zayıf Mısır yönetimini kolayca ele geçirmişlerdir. Mısır'a gelip yönetimi ele geçirince, Mengis'i yönetim merkezi, Avaris'i ise askeri merkez yapmışlardır. [2]
Mısırlılar'ın bir zayıflık döneminde özgün yerleşimcilerin soyundan gelenler Delta Bölgesi'nde kendi hâkimiyetlerini elde edip başkentlerini Avaris'te kurdular. Bunlar, tarihte Hiksoslar adıyla anılırlar ki, bu kelimenin anlamı "yabancı dağlık ülkenin reisleri" demektir ve bu da güney Kenan'ın iyi bir tanımıdır. [3]
İlk hece "Heg" (yönetici), Mısırca bir kelimedir. İkinci hece ise doğu çölü göçebe ırkları için Mısır'da genel bir ünvan olarak kullanılan Shasu kökenli olmalıdır. Hiksos hükümdarlarından Khayan, kendisini "Heg Setu" (çöllerin hükümdarı) olarak adlandırıyordu. Ön Asya'ya at ve atlı arabayı ilk olarak Güney Asyalı Mitannilerin getirdikleri bilinmektedir. Mısır'a da at ve atlı arabayı ilk getirenler Hiksoslar'dır. Sonuç olarak Hiksoslar'ın Asyalı oldukları, Mısır'ın yerli kültüründen farklı bir kültüre sahip oldukları kesindir. Bütün bu bilgilerin ışığında şunu söyleyebiliriz; büyük bir ihtimâlle Yusuf Aleyhisselam, Hiksoslar döneminde başşehir Avaris (veya Memphis)'te hem peygamberlik hem de Maliye bakanlığı görevini sürdürmüştü.[1]
Hiksos ismi, herhangi bir etnik gurubun ismi değildir. Mısırlılar, bunlara yabancı hâkimler adını vermiştir (yabancı ülkenin hâkimleri). Hiksos adı yakın zamana kadar çoban kral olarak yanlış bir tabirle anılmıştır. Oysa Hiksoslar, Mısır'da her ne kadar kendi kurallarını koymamış olsalar da 100 yıl kadar uzun bir süreç içinde Mısır'ı yönetmişlerdir. Bu isim, ilk kez 12. sülale zamanında yaşamış olan Sinuhe'nin romanında karşımıza çıkıyor. Ayrıca Mısır'da 12. sülale zamanında scarabeler üzerinde de Hiksos adına rastlamaktayız. Hiksosların Mısır'a girişi 2. bin de, Hurrilerin Mezopotamya'nın kuzeydoğusundan Batı Suriye'ye doğru hareket etmesiyle, bu hareket sonucunda Asya kökenli kavimler Mısır'a hatta Kıbrıs'a kadar gitmek zorunda kalmıştır. Mısır'a giren bu kavimler burada Hiksos adıyla anılmıştır. 12. sülale döneminde küçük guruplar halinde Mısır'a giren Hiksoslar 13. sülale dönemimde küçük krallıklar kurmuşlardır. Hiksosların Mısır'a asıl hakimiyeti 15. ve 16. sülale dönemine denk gelir. 15. sülaleye 6 kral hakim olmuştur. Bu krallara genel olarak büyük krallar adı verilmiştir. 16. sülaleye ise 32 kral hakim olur, bunlara da 2. Hiksoslar adı verilir. Bu dönem yaklaşık olarak M.Ö. 1670 ve 1570 yılları arasına denk gelir. Bu dönemde yazılı belgeler düzensiz kaleme alındığı için dönem hakkında düzenli ve yeterli bir bilgiye sahip değiliz. Dünya tarihçileri Hiksosların dönemini çöküntü dönemi diye adlandırır ve bu dönemi küçümserler. Ancak bu dönem küçümsenecek bir dönem değildir. Hiksoslar Kuzey Mısır'a, deltanın olduğu bölgeye hakim olmuşlardır. Burada pek çok Hiksos yerleşiminin olduğu düşünülmektedir. Ancak deltanın dolguları sonucu alüvyon tabakanın altında kaldığı düşünülmektedir.
Bir çok Hiksos kralının adını dil altında çözmek kolay değildir. Hiksosların tamamı Sami kökenli olmayıp, Mısır kökenli Hiksosların da var olduğu bilinmektedir. bu dönemde Mısır'ın çevre kültürlerle bağlantıları olduğu düşünülmektedir. Örneğin Knosos'ta bir kapağın üst kısmında Mısırlı bir Hiksos kralı adının yazılmış olduğunu görmekteyiz. Ayrıca Bağdat'ta da Hiksoslar'a ait küçük bir aslan heykelciği bulunmuştur. Ancak bütün bu bilgiler Hiksos dönemine ve sanatına tamamen ışık tutacak bilgiler değildir.
Hiksos krallarının başkenti deltanın doğusundaki Avaris kentidir. Avaris'in ilk kez Hiksoslar tarafından kurulduğu düşünülüyor. Burası yeni krallık devrinde Ramses şehri olarak bilinir. Ramses Avaris'i geliştirip burayı düzenli bir şehir görünümüne kavuşturmuştur. Buranın bu günkü ismi Tanis şehri olarak bilinmektedir.
M.Ö. 17. Yüzyılda Mısır'da hüküm süren bir Hiksos kralının Girit'e gönderdiği bir vazonun kapağında kendi adı olan "Khan/Khayan" ismi geçmektedir. Khan Asya kökenli bir addır. Türkçe'deki Han ve Kağan'ı çağrıştırmaktadır. Ayrıca Hiksoslar'ı tasvir eden kabartmalar tipik Asya kökenli insanların resimlerini yansıtırlar. Fakat kullandıkları dilin Sami kökenli olduğu da nakledilmektedir. Kuzey'de Hiksosların hüküm sürdükleri dönemde Güney Mısır tahtında olan Kraliçe Haçepsut bir yazıtında şöyle der; "Kuzey ülkesinde Avaris'te Asyalılar var..." Avaris, Hiksosların başşehriydi. Yine Hiksos kralı Apophis'ten bahsedilen bir başka kayıt şöyledir; "Sıkıntı Asyalıların şehrindeydi. Kralları Apophis Avaris'teydi..." [1]
Hiksoslar, Yukarı Mısır'a egemen olamıyorlar. Egemenlikleri Aşağı Mısır'dadır. Egemenlikleri süresince Mısır'ın başkenti Teben'e sahip olamamışlardır. Avaris şehrini ise Filistin'e yakın kurmuşlardır çünkü herhangi bir saldırı veya savaş sonrasında Asya'ya Filistin'den daha rahat kaçacaklardır.
Mısırlılar'ın bir zayıflık döneminde özgün yerleşimcilerin soyundan gelenler Delta Bölgesi'nde kendi hâkimiyetlerini elde edip başkentlerini Avaris'te kurdular. Bunlar, tarihte Hiksoslar adıyla anılırlar ki, bu kelimenin anlamı "yabancı dağlık ülkenin reisleri" demektir ve bu da güney Kenan'ın iyi bir tanımıdır. [3]
İlk hece "Heg" (yönetici), Mısırca bir kelimedir. İkinci hece ise doğu çölü göçebe ırkları için Mısır'da genel bir ünvan olarak kullanılan Shasu kökenli olmalıdır. Hiksos hükümdarlarından Khayan, kendisini "Heg Setu" (çöllerin hükümdarı) olarak adlandırıyordu. Ön Asya'ya at ve atlı arabayı ilk olarak Güney Asyalı Mitannilerin getirdikleri bilinmektedir. Mısır'a da at ve atlı arabayı ilk getirenler Hiksoslar'dır. Sonuç olarak Hiksoslar'ın Asyalı oldukları, Mısır'ın yerli kültüründen farklı bir kültüre sahip oldukları kesindir. Bütün bu bilgilerin ışığında şunu söyleyebiliriz; büyük bir ihtimâlle Yusuf Aleyhisselam, Hiksoslar döneminde başşehir Avaris (veya Memphis)'te hem peygamberlik hem de Maliye bakanlığı görevini sürdürmüştü.[1]
Hiksos ismi, herhangi bir etnik gurubun ismi değildir. Mısırlılar, bunlara yabancı hâkimler adını vermiştir (yabancı ülkenin hâkimleri). Hiksos adı yakın zamana kadar çoban kral olarak yanlış bir tabirle anılmıştır. Oysa Hiksoslar, Mısır'da her ne kadar kendi kurallarını koymamış olsalar da 100 yıl kadar uzun bir süreç içinde Mısır'ı yönetmişlerdir. Bu isim, ilk kez 12. sülale zamanında yaşamış olan Sinuhe'nin romanında karşımıza çıkıyor. Ayrıca Mısır'da 12. sülale zamanında scarabeler üzerinde de Hiksos adına rastlamaktayız. Hiksosların Mısır'a girişi 2. bin de, Hurrilerin Mezopotamya'nın kuzeydoğusundan Batı Suriye'ye doğru hareket etmesiyle, bu hareket sonucunda Asya kökenli kavimler Mısır'a hatta Kıbrıs'a kadar gitmek zorunda kalmıştır. Mısır'a giren bu kavimler burada Hiksos adıyla anılmıştır. 12. sülale döneminde küçük guruplar halinde Mısır'a giren Hiksoslar 13. sülale dönemimde küçük krallıklar kurmuşlardır. Hiksosların Mısır'a asıl hakimiyeti 15. ve 16. sülale dönemine denk gelir. 15. sülaleye 6 kral hakim olmuştur. Bu krallara genel olarak büyük krallar adı verilmiştir. 16. sülaleye ise 32 kral hakim olur, bunlara da 2. Hiksoslar adı verilir. Bu dönem yaklaşık olarak M.Ö. 1670 ve 1570 yılları arasına denk gelir. Bu dönemde yazılı belgeler düzensiz kaleme alındığı için dönem hakkında düzenli ve yeterli bir bilgiye sahip değiliz. Dünya tarihçileri Hiksosların dönemini çöküntü dönemi diye adlandırır ve bu dönemi küçümserler. Ancak bu dönem küçümsenecek bir dönem değildir. Hiksoslar Kuzey Mısır'a, deltanın olduğu bölgeye hakim olmuşlardır. Burada pek çok Hiksos yerleşiminin olduğu düşünülmektedir. Ancak deltanın dolguları sonucu alüvyon tabakanın altında kaldığı düşünülmektedir.
Bir çok Hiksos kralının adını dil altında çözmek kolay değildir. Hiksosların tamamı Sami kökenli olmayıp, Mısır kökenli Hiksosların da var olduğu bilinmektedir. bu dönemde Mısır'ın çevre kültürlerle bağlantıları olduğu düşünülmektedir. Örneğin Knosos'ta bir kapağın üst kısmında Mısırlı bir Hiksos kralı adının yazılmış olduğunu görmekteyiz. Ayrıca Bağdat'ta da Hiksoslar'a ait küçük bir aslan heykelciği bulunmuştur. Ancak bütün bu bilgiler Hiksos dönemine ve sanatına tamamen ışık tutacak bilgiler değildir.
Hiksos krallarının başkenti deltanın doğusundaki Avaris kentidir. Avaris'in ilk kez Hiksoslar tarafından kurulduğu düşünülüyor. Burası yeni krallık devrinde Ramses şehri olarak bilinir. Ramses Avaris'i geliştirip burayı düzenli bir şehir görünümüne kavuşturmuştur. Buranın bu günkü ismi Tanis şehri olarak bilinmektedir.
M.Ö. 17. Yüzyılda Mısır'da hüküm süren bir Hiksos kralının Girit'e gönderdiği bir vazonun kapağında kendi adı olan "Khan/Khayan" ismi geçmektedir. Khan Asya kökenli bir addır. Türkçe'deki Han ve Kağan'ı çağrıştırmaktadır. Ayrıca Hiksoslar'ı tasvir eden kabartmalar tipik Asya kökenli insanların resimlerini yansıtırlar. Fakat kullandıkları dilin Sami kökenli olduğu da nakledilmektedir. Kuzey'de Hiksosların hüküm sürdükleri dönemde Güney Mısır tahtında olan Kraliçe Haçepsut bir yazıtında şöyle der; "Kuzey ülkesinde Avaris'te Asyalılar var..." Avaris, Hiksosların başşehriydi. Yine Hiksos kralı Apophis'ten bahsedilen bir başka kayıt şöyledir; "Sıkıntı Asyalıların şehrindeydi. Kralları Apophis Avaris'teydi..." [1]
Hiksoslar, Yukarı Mısır'a egemen olamıyorlar. Egemenlikleri Aşağı Mısır'dadır. Egemenlikleri süresince Mısır'ın başkenti Teben'e sahip olamamışlardır. Avaris şehrini ise Filistin'e yakın kurmuşlardır çünkü herhangi bir saldırı veya savaş sonrasında Asya'ya Filistin'den daha rahat kaçacaklardır.
