Mali Özdemir
Üye
Basınç ve Rüzgarlar ( Konu Anlatımı )
BASINÇ VE RÜZGARLAR BASINÇ Atmosferi oluşturan gazların ağırlıkları ve yerçekiminin etkisiyle cisimler üzerinde yaptığı etkiye basınç denir. Hava basıncı barometre ile ölçülür ve milibar (mb) denilen birimle belirtilir. Normal basınç, 45 enlemlerinde, deniz seviyesinde, 0 C sıcaklıkta 1 cm lik yüzeye etki eden hava basıncıdır. Normal basınç değeri 1013 mb’dır. Bu değerin üzerindeki basınca yüksek basınç (antisiklon), bu değerin altındaki basınca da alçak basınç (siklon) denir. Aynı basınca sahip olan noktaların birleştirilmesiyle oluşan iç içe eğrilere ise izobar denir. Atmosferin yeryüzüne yaptığı basınç her yerde aynı değildir. Atmosfer basıncını etkileyen faktörler şunlardır: - Sıcaklık (Mevsim, Enlem, Gece-Gündüz) (Termik Etkenler) - Yükseklik - Yoğunluk - Yerçekimi - Dinamik Etkenler 1- Sıcaklık Basıncı etkileyen temel faktördür. Genelde sıcaklık ve basınç arasında ters orantı vardır. Isınan hava genleşip hafiflediğinden yeryüzüne yaptığı ağırlık hafifler ve basınç azalır. Bu nedenle; - Yıl boyu Ekvator - Yazın ve gündüzleri karalar - Kışın ve geceleri denizler daha sıcak olduklarından alçak basınçtır. Soğuyan hava ise büzülüp sıkıştığından yeryüzüne yaptığı ağırlık artar. Basınç yükselir. Bu nedenle; - Yıl boyu kutuplar - Kışın ve geceleri karalar - Yazın ve gündüzleri denizler yüksek basınçtır. Sıcaklığa bağlı olarak oluşan basınçlara termik basınçlar denir. -2- 2- Yükseklik Yükseldikçe basınç her 10.5 metrede 1 mm (0,75 mb) düşer. Bunun nedeni, yükseldikçe atmosferi oluşturan gazların yoğunluklarının yerçekimi ile azalmasıdır. Yükselti ile basınç ters orantılıdır. Yükseldikçe basıncın azalmasından yararlanılarak yükselti ölçen alet geliştirilmiştir. Buna altimetre denir. 3- Yoğunluk Atmosferdeki su buharı ve gazların oranıdır. Yoğunluk arttıkça basınç da artar. 4- Yerçekimi Yerçekiminin etkisiyle gazlar Dünya’yı çepeçevre kuşatmıştır. Yükseklere doğru çıkıldıkça yerçekimi azalır. En fazla yerçekimi kutuplardadır. 5- Dinamik Etkenler Hava kütlelerinin alçalarak yığılması veya yükselerek seyrekleşmesiyle ortaya çıkar. Örneğin troposferin üst kısımlarında ekvatordan kutuplara doğru esen ters (üst) alizeler, Dünya’nın dönme hareketinin etkisiyle 30 C enlemleri civarında alçalarak yüksek basınç alanlarını oluştururlar. Bununla birlikte batı ve kutup rüzgarları da 60 C enlemleri civarında karşılaşınca yükselirler ve alçak basınç alanlarını oluştururlar. Hava hareketlerine bağlı olarak oluşan bu şekildeki basınç alanlarına da dinamik basınç alanları denilmektedir. Basınç alanları alçak basınç (siklon) ve yüksek basınç (antisiklon) olarak ikiye ayrılır. I- ALÇAK BASINÇ ( SİKLON ) Hava basıncı herhangi bir nedenle 1013 milibarın altına düşerse oluşan basınca alçak basınç (siklon) denir. Alçak basınç alanlarının iki önemli özelliği vardır. a )Yatay yönlü hava hareketi çevreden merkeze doğrudur. Bu harekete güney yarım kürede saat ibresi yönünde, kuzey yarım kürede ise saat ibresinin tersi yönündedir. Kuzey Yarım Kürede Güney Yarım Kürede -3- b) Dikey yönlü hava hareketi ise yükselici bir özellik taşır. Bu nedenle alçak basınç alanlarında hava genelde kapalıdır. Alçak basınç alanları oluşumlarına göre ikiye ayrılır. 1- Sıcaklığa Bağlı Alçak Basınç ( Termik Siklon ) 2-Yüksek Basınç
